Buscando material adecuado

2002/11/01 Mendiburu, Joana - Elhuyar Zientziaren Komunikazioa Iturria: Elhuyar aldizkaria

• Arkitektura

O ser humano, paira responder ás súas necesidades, creou materiais baseados en temas naturais ou artificiais. Cada material ten as súas vantaxes e inconvenientes, e en base a estes últimos construíuse o actual camiño desde a pedra e a madeira até o actual formigón e cartón-yeso. Con todo, aínda non se inventou un material óptimo paira a construción, polo que á hora de elixir, é necesario priorizar.

Materiais básicos pero técnicas desenvolvidas

Gregos e romanos conseguiron un duro material construtivo mesturando o puzzle co cal, e construíron grandes edificios aínda en pé.

A era da pedra, do cobre, do ferro… a historia da humanidade está ligada á evolución dos materiais. En definitiva, os materiais dan conta das necesidades, modos de vida e coñecementos de cada momento.

O home primitivo utilizou materiais fáciles e pouco traballados: arxila amasada con raíces e pedra. Pero era máis claro do que pensaba e foi el quen creou o primeiro material prefabricado mesturando arxila e palla. As fibras de palla que se engadían paira evitar gretas durante o secado da arxila e, aínda que na actualidade modificáronse os materiais, o formigón armado realízase coa mesma técnica.

Despois, a. C. Entre 8.000 e 10.000 anos, a tecnoloxía da cerámica aplicouse á construción paira fabricar ladrillos de arxila a uns 900 ºC. Nun principio os ladrillos pegábanse coa arxila, pero ao ser permeable, empezaron a buscar algún adhesivo impermeable. En Asia Menor, por exemplo, utilizouse o asfalto como aglomerante.

A pedra utilizouse por primeira vez paira a fabricación de dólmenes. O home empezou con pedras de tamaño e forma adecuadas. Con todo, co desenvolvemento das técnicas e ferramentas de elaboración, comezouse a construír construcións de maior tamaño que se apoiaban en alicerces apoiándose sobre outras pedras. Os gregos unían as columnas cunha pedra dunha soa peza, e os romanos construíron arcos para que a luz entre máis na construción.

Os dólmenes son testemuñas da gran resistencia da pedra. O home utilizou pedras de tamaño e forma adecuadas até desenvolver ferramentas e técnicas de elaboración.

R. Imaz Amiano

Con todo, a técnica máis desenvolvida na construción por gregos e romanos foi o cal. Ao parecer, descubriron casualmente que o cal podía ser útil na construción, pero ese descubrimento non se desaproveitou.

Nos orificios escavados no chan descubriuse que o cal podía ser útil paira a construción. Ao quentar o cal a moi alta temperatura e mesturala coa auga, viron que en contacto co aire obtíñase un material moi duro. Pero o proceso era longo, duns meses.

Paira solucionar este problema mesturouse o cal co puzollaje, o po volcánico rico en silicio. O silicio reacciona co cal en presenza de auga e endurécese sen necesidade de aire. Esta técnica era moi ben dominada polos romanos, pero no ano 476, coa disolución do imperio romano, a técnica perdeuse.

A madeira é outro material que se utiliza desde hai tempo nas construcións. As súas principais vantaxes son a súa alta resistencia, a súa lixeireza e a existencia dun material natural reutilizable. As desvantaxes son a súa curta duración no medio ambiente hostil e o risco de queimaduras. Na actualidade, a primeira desvantaxe pódese corrixir cos tratamentos adecuados, pero a segunda non se pode mellorar totalmente. Ademais, as dimensións e formas están limitadas en función do tronco, aínda que a unión de finas láminas de madeira permite obter formas moi atractivas.

A revolución do aceiro e o formigón

XIX. De século a alá, o uso do aceiro e, posteriormente, do formigón, modificou radicalmente a concepción dos edificios. Ambos os materiais permitiron a realización de pezas monolíticas de grandes dimensións e a unión de diferentes elementos de forma que constituísen una unidade.

O aceiro é o material utilizado nos edificios que ofrece as mellores resistencias, rixidez e ductilidad –capacidade deformada ou tensa en frío–. Ademais, as pezas de forma complexa fabricadas con aceiro pódense unir facilmente sen roturas. Así, a unión de dúas pezas de aceiro non é un punto débil, senón una intersección con pezas de pedra.

Con formigón armado realízanse pezas curvadas de grandes dimensións. Proba diso é a Ópera de Sydney (1959-1973), realizada polo arquitecto Jörn Utzon e o enxeñeiro Ove Arup.

Ao mesmo tempo que o aceiro se estaba convertendo no primeiro material de construción, o británico Joseph Aspdin, baseándose no cal, patentou un novo material tan duro como a “pedra Portland”, o cemento. O cemento naceu en 1824 ou, mellor devandito, naceu. De feito, o Parlamento británico creou cemento con John Milton e J. O enxeñeiro Smeaton mandou a investigar as obras romanas en 1755 e Joseph Aspdin creou o cemento baseándose na técnica perdida.

Nun principio utilizouse como cola paira unir pedras e ladrillos e, no século XIX. A partir de mediados do século XX (mesturado con area, auga e guijarros) xurdiu o formigón.

O formigón é un material idóneo paira conseguir una alta resistencia a compresión sen grandes custos. Ademais, introducindo o líquido nos moldes que lle dan forma fabrícanse pezas de grandes dimensións. Pero se divide ou greta con certa facilidade.

O conxunto formado pola unión de varias pezas de aceiro utilizouse en primeiro lugar paira a construción de pontes e viadutos ferroviarios e obras de arte. Así o fixo o enxeñeiro francés Gustave Eiffel paira a exposición universal de 1889.

A evolución dos materiais centrouse nas desvantaxes dos mesmos, xa que os novos materiais xurdiron coa intención de emendalos. Así naceu o XIX. A mediados do século XX, o formigón armado é obra do francés Joseph Monier.

O formigón armado formouse mediante a introdución de armaduras de ferro na fabricación de pezas de cemento. Desde entón, as técnicas de formigón armado evolucionaron moito, sobre todo grazas ás achegas de François Hennebique. Foi o primeiro en deseñar a laxa nervada e utilizala paira realizar una obra de arte en 1896. Desde entón, todos os arquitectos, enxeñeiros e promotores aprenderon a aproveitar as vantaxes que ofrece o formigón armado. Na actualidade utilízase formigón armado paira a base dos edificios.

Con todo, o formigón armado, por ser un material adecuado paira a construción, herdou tamén un lado escuro. Os avances técnicos en materia de cemento e aceiro permitiron aos arquitectos alcanzar una liberdade conceptual similar á dos escultores. Con todo, os promotores tiveron aos arquitectos atados en corda curta, sendo a materia prima das vivendas de bo prezo que se construíron nos anos 1950 e 1960. Seguindo as normas industriais, construíronse casas cadradas e sen estética, de maneira que o formigón adquiriu una imaxe negativa. Agora corresponde aos arquitectos traballar a imaxinación paira cambiar esta imaxe.