Lurraren kultura

Historian zehar, landa-lurraldeetan eta mendietan bizi izan diren komunitateek lurrarekin izan duten harremana kultura baten oinarria izan da, lurraren kulturarena. Euskara, mendien eta basoen kudeaketa komunala, ziklo naturalekiko harremana, lurraren herentzia kolektiboa edo euskal mitologiaren erreferenteak Euskal Herriko lurraren kulturaren parte izan dira. Hurrengo iritzi-zutabeetan lurraren kulturan murgiltzen saiatuko gara.

Azken hamarkadetan, produktibitatea, merkatura egokitzea, kontsumitzeko ahalmena, teknifikazioa, nazioartekotzea eta erregularizazioa, besteak beste, garapenaren, modernitatearen eta arrakastaren kulturaren ikur bihurtu dira. Modernitateari lotutako kultura horrek ekarri du natura baliabidetzat hartzea eta aparteko “zerbait” gisa ulertzea, baina ez hori bakarrik; ekarri du, halaber, balio eta arau zehatz batzuen aplikazio sistematiko, global eta hegemonikoa ere, askotariko bizimoduen arteko harreman material eta sinbolikoak zehaztu dituena.

Abiadura handiko garaietan, lurraren kultura proposamen erradikal eta eraldatzaile bihurtu da. Lurraren kultura lupa ere bada, gaur egun bizi dugun zibilizazio-krisiaren sustraiei begiratzeko. Horrela, aurrerapen lineal, urbano eta patriarkalaren logika globalaren islaren aurrean, esparru askotara zabaldu da ariketa espekulatiboak eta utopikoak planteatzeko beharra, izan mugimendu sozialetan, izan euskal pentsamenduaren barruan, izan literaturan. Beharra agerian geratu da: irtenbide teknokratiko faltsuetatik aldendu nahi dugu, eta nahiago ditugu bizitza erdigunean jartzen duten etorkizunak imajinatu. Baina zer bizitza-klase erdigunean?

Ariketa utopikoetan ohikoa da landa-eremua "agertoki protagonista" bilakatzea, edota jabetzea, besteak beste, lurraren kulturaren printzetara hurbiltzeko beharra dugula. Baina, jabetze (posible) horren desafioak eskatzen du, Lurraren kulturaz ari garenean, zertaz ari ote garen zehaztea. Adibidez, horrek ekartzen du ohartzea, ingurunearekin zer harreman dugun baino gehiago, eusten digun lurrak gorpuztu egiten gaituela. Era berean, kokapena aldatu eta biratzea ere eskatzen du: lurraldean bizi baino gahiago, lurraldearekin bizi.

Puntu honetan, gure deserrotze-maila ariketa espekulatiboak duen dimentsioarekiko proportzionala bihurtzen da, eta, akaso, oro har, arazoaren handitasunak gainditu egiten gaitu. Har dezagun arnasa, eta begiratu diezaiogun Harawayk egiten digun gonbitari: “gera gaitezen arazoarekin”. Eta jakinda ez dagoela arazoarekin geratzeko irtenbide errazik —eta etsipenak paralisia sor diezagukeela—, zer behar dugu lurraldearekin bizitzeko?

Lurraren kultura eguneroko bizitzan agertzen da, bai banakako bai komunitateko praktika zehatzetan. Lurrarekiko errotzea islatzen da baratzeen laborantzan, animalien zaintzan eta errespetuan edota dietak ziklo naturalei entzun eta haietara egokitzean; orobat islatzen da lurraldea mehatxatzen duten megaproiektuei aurre egitean eta ekonomiaren bideragarritasunaren eta bizigarritasunaren kontzeptuen ulermenean; autobusean bidaiatzen dugunean eta leihotik begira goazenean ikus daiteke; eta belaunaldien arteko erantzukizunak eta nahikotasunaren kultura-kontsumoa lantzeak sortzen diguna partekatzean ere gauzatzen da. Aldi berean, euskaraz ari garenean ere badago; auzolanetan, asanbladetan inplikatzean eta herriko jaietan jaten dugun horretan ere bai; eta gure sare afektiboak indartzean ere badago. Eta, lurraldearekin bizitzeko, denbora behar dugu.

Lurraren kultura ez da neutroa, eta hainbat ardatzek zeharkatzen dute (generoak, espezieak, bizi-lekuak, jatorriak, hizkuntzak eta klase-harremanek, besteak beste), baita Euskal Herrian ere. Oinak lokatzetan gehiago sartzean, hurrengorako galdera sortzen da: norentzat da edo izan daiteke lehentasuna lurraren kultura eta lurraldearekin bizi nahi izatea?