Tesouro líquido subterráneo

2000/04/09 Carton Virto, Eider - Elhuyar Zientzia

• Ozeanografia
• Ingurumena

Desde o espazo, a Terra vese azul, un planeta azul cheo de auga, xa que a auga é a sustancia máis abundante na superficie terrestre. Paira unir toda esta auga necesitariamos un recipiente duns 1500 millóns de quilómetros cúbicos, pero se en lugar de sumar, clasificamos a auga do planeta, obtemos uns resultados moi diferentes: De preto de 1.500 quilómetros cúbicos, a maior parte de auga é auga non potable, o 97,2% da auga é oceánica e mariña, por tanto, salgada. A auga doce só representa o 2,8% do volume e, de novo, os números non din toda a verdade, xa que o 2,8% non é accesible.

A auga doce é un recurso moi escaso e paira darse conta diso só tedes que facer o seguinte exercicio: coller o recipiente dun litro e considerar que todo a auga do chan é un litro. A continuación, a medida que a auga se clasifica (a auga está a clasificarse como recurso), vaise baleirando aos poucos a botella. Como se comentou, o 97,2% da auga é auga salgada, polo que 972 ml ao exterior. Na botella quedaremos 128 ml, pero non toda esa auga é líquida. O 76% da auga doce atópase en estado sólido, conxelado, atrapado en glaciares, polos e cumes de altas montañas, e aínda que doce, non é útil. Volvendo á botella do exemplo, 98 ml máis ao exterior. Ao final quedamos 30 ml de auga na botella, 30 ml de auga paira saciar a sede de 6.000.000 millóns de habitantes. Pouco, non?

Recurso disperso

Estes 30 ml de botella, ademais, non están repartidos por igual nin xeograficamente nin por igual. Con todo, os ríos e lagos non son os nosos principais depósitos de auga doce, xa que os lagos e ríos só representan o 0,3% da auga doce. As maiores reservas de auga doce non se atopan nas zonas que podemos ver, senón no subsolo, que é o 0,62% do citado 2,8%, ou o que é o mesmo, o 95% da auga dispoñible. É dicir, 28,5 dos 30 ml esquecidos na botella. A maior parte da auga que podemos utilizar paira beber, lavar a roupa, paira a industria ou paira a agricultura está soterrada. Nos desertos levan miles de anos vivindo grazas ás reservas de auga subterránea. Nalgúns lugares, a auga subterránea é a única fonte importante e a miúdo única de alimentación paira as plantas que alimentarán ao home e aos animais. Pero a auga subterránea non é só cousa dos países con cortiza seca, senón que tamén é un recurso indispensable paira una cuarta parte da poboación canadense, chea de lagos, ríos e fervenzas.

Cando falamos de augas subterráneas, a corrente de auga que se verte a decenas de metros de profundidade e o lago afundido entre as rocas son quizá as primeiras imaxes que nos veñen á cabeza. Pero a auga subterránea non se acumula como en superficie en ríos e lagos, polo menos non sempre. Pola contra, a auga está por todas partes no chan.

Nas gretas e fisuras entre rocas e partículas de arxila, nas gretas e fisuras das rocas, a auga acumulada en todos estes ocos é tamén auga subterránea, mellor devandito, auga subterránea.

O maior volume de auga concéntrase a 100 metros de profundidade por baixo da cal as lagoas son moito menores. A auga vértese lentamente baixo o terreo, dun nivel a outro, dunha profundidade a outra, e moitas veces as verteduras de orixe múltiple recóllense en pozos, acuíferos. A auga destas últimas é a que obtemos nós mediante bomba.

Fontes sustentables de contaminación

A auga subterránea é dinámica, móvese e forma parte do ciclo hidrológico. Pero no subsolo a auga móvese lentamente. O tempo que tarda a auga no subsolo non é sempre o mesmo, pero en xeral é longo. A estancia será ás veces de poucos días, de varias semanas noutras e de varios miles de anos. As estancias en terra maiores de 10.00 anos non son excepcionais. A auga dos ríos renóvase completamente en dúas semanas. Debido a longo prazo duración da estancia, os problemas de contaminación dos acuíferos son máis graves que os dos ríos: os acuíferos actúan como esponxas xigantescas que absorben a contaminación e manteñen a contaminación absorbida durante moito tempo. A limpeza do acuífero contaminado non é nada fácil, pero si non se limpa pode converterse nunha fonte de contaminación a once anos.

Os seres humanos habemos contaminado a maior parte dos acuíferos en moi pouco tempo, concretamente nos últimos 40 anos. Na actualidade, a contaminación e o abuso son os problemas urxentes que hai que resolver, pero os mecanismos postos en marcha paira facer fronte a estes problemas van moi lentos. Hai poucos anos, ademais, espertouse a conciencia sobre os problemas dos acuíferos, xa que estes non ven e non hai ningún problema que non se vexa. Con todo, os países do mundo aos poucos foron descubrindo a importancia deste recurso e algúns gobernos modificaron e adaptado as leis paira protexer a auga subterránea.

Desde 1900 a auga utilízase seis veces antes no mundo, pero a xestión da auga non mellora seis veces. Hoxe en día, moitas veces utilizamos a auga coma se fose un esgotamento. De seguir así, pódense producir reducións críticas na cantidade de auga dispoñible ao longo dos próximos 50 anos, xa que a cantidade dispoñible por persoa reducirase á metade paira o ano 2025. E a cantidade xa é reducida: hoxe en día só temos a metade do que tiñan dispoñible en 1960.

Á marxe do xeo polar, a auga subterránea é o 95% da auga doce que temos. A maioría dos ríos e lagos superficiais utilizámolos desde hai tempo, moitas veces cun uso malgestionado. E aínda que os ríos xestionen ben, a auga que proporcionan non é suficiente paira satisfacer as necesidades da poboación mundial

... Sen dúbida, a auga subterránea é un recurso de gran futuro que abastecerá a unha poboación en continuo crecemento. De face ao futuro, a desalación da auga do mar podería ser outra vía de obtención de auga paira consumo, aínda que aínda non é demasiado cara e viable.

Principais problemas de acuíferos

• Abuso: a auga dos acuíferos renóvase moi lentamente, pero en moitos países non se ten en conta o factor de renovación da auga. En consecuencia, moitos acuíferos están a secarse. Moitos dos acuíferos que se están secando dificilmente poderán ser recuperados, xa que se atopan en zonas áridas ou semicerradas na actualidade. Estímase que o tempo de baleirado destes acuíferos sería inferior a 50 ó 100 anos.
• Contaminación química: os herbicidas, os fertilizantes e as sustancias químicas contaminantes utilizadas na industria chegan aos acuíferos a través do chan e poden ser fontes de contaminación no subsolo de centos ou miles de anos.
• Salgadura: a salgadura é un problema de moitos acuíferos costeiros. Se o nivel do acuífero baixa por baixo do nivel do mar, a auga do mar pode penetrar no interior, destruíndo o acuífero.
• Verteduras en conducións subterráneas: tubaxes de transporte de residuos urbanos ou industriais, tubaxes de bombeo de petróleo, etc... os posibles vertidos deste tipo de estruturas son una fonte de contaminación moi perigosa dos acuíferos.
• Fronteiras nacionais: acuíferos situados en fronteiras físicas internacionais poden provocar conflitos e tensións entre os pobos.

Publicado no suplemento Natura de Gara