O soño: una función marabillosa

1990/11/01 Agirre, Jabier - Medikua eta OEEko kidea Iturria: Elhuyar aldizkaria

• Osasuna

O ou ou a situación de soño, a súa diversidade ou pluralidade, indícanos que a concepción biolóxica do soño (período) non é una cousa uniforme.

O soño ou a situación de soño, a súa diversidade ou pluralidade indícanos que a concepción biolóxica do soño(aldi) non é una cousa uniforme. Á marxe de calquera anomalía e patoloxía (que analizaremos noutro traballo) podemos considerar o soño fisiológico como un acontecemento periódico de inactividade e non reactividad. Evento periódico, h.d. a que aparece de forma periódica (normalmente cada 24 horas no ser humano, adaptada ao ritmo nictemeral, á alternancia noite/día e que funciona por períodos de 8 horas ou quendas).

Nunha escala de valores das nosas necesidades poriamos primeiro o osíxeno, despois a auga, daquela o soño e por último todo o demais.

O osíxeno é o primeiro alimento da célula. Utilízase de forma continua como xeración de enerxía ATP. As cantidades de ATP xeradas no ciclo de Krebs son moi pequenas e a maior parte prodúcese na oxigenación posterior aos átomos de hidróxeno liberados durante as primeiras fases do desdobramento da glicosa.

Durante o soño predominan os procesos anabólicos. As células cárganse con enerxía (ATP). É un proceso reconstructivo. Por tanto, durante a mirada (cando estamos espertos, dito doutra maneira) predominan os procesos catabólicos ou trituradores.

O osíxeno utilízase especialmente na produción de enerxía necesaria paira moverse e pensar durante a mirada. Durante estes complexos procesos metabólicos prodúcese a liberación dunha serie de catabolitos, algúns deles coñecidos como hipnotoxinas. Estas toxinas hipnóticas vanse acumulando no sangue até alcanzar un nivel capaz de estimular o "centro do soño". Estes niveis son diferentes e específicos paira cada persoa e contrólanse en función doutra serie de factores.

Estoutros factores son:

• Estado de excitación da cortiza cerebral
• Acción de sustancias inhibidoras do centro de soño
• Acción de sustancias estimulantes
• Outros factores non ben delimitados

O centro do soño atópase no cerebro, na parte mesencefálica e protuberancial da formación reticular. Esta localización está ben demostrada xa que o soño profundo que se produce por tumores, hemorraxias ou inflamacións (encefalitis e/ou enfermidades do soño) nesta zona dános evidencia clínica.

Tras estimular o centro do soño, e coa persoa durmida, o osíxeno participa nun metabolismo que destrúe catabolitos loativos ou hipnotoxinas, xa que durante o soño as necesidades enerxéticas son case insignificantes, polo que non hai esforzo muscular nin traballo de pensar.

Una persoa de gran actividade física (nenos, atletas, de determinadas profesións), así como de gran actividade intelectual, acumula un gran número de hipnotoxinas, polo que necesita dun soño profundo e reformado paira reducir os seus hipnotoxinas a niveis normais. A persoa de baixa actividade física e intelectual, como adoita ocorrer nas persoas de idade avanzada, tarda moito en conseguir os niveis que traballarán no centro do soño e non é de estrañar que sexan persoas que dormen pouco e mal.

1971, E. O psiquiatra Hartman formulou una teoría: mentres as persoas que durmían pouco serían abertas, seguras de si mesmas e psicoloxicamente estables, o outro grupo, o das persoas tímidas, depresivas e tímidas, estaría formado por persoas tímidas, creativas, orixinais e independentes. Con todo, estudos posteriores non confirmaron esta investigación de Hartman.

Non hai dúbida de que no soño interveñen moitos factores e que hai diferentes vías nerviosas no xogo. Algunhas das hipnotoxinas mencionadas anteriormente son coñecidas. Así, en condicións de baixa oxigenación, os iones de hidróxeno acumúlanse, o que provoca una acidosis que clinicamente se configura como un cadro de somnolencia. Ao longo do día e en condicións fisiológicas normais vanse acumulando outras sustancias, ademais dos iones de hidróxeno, é dicir, as hipnotoxinas.

O soño leva asociado un proceso de desintoxicación. A experimentación en laboratorio axudou a comprender algúns feitos clínicos (patolóxicos, noutras palabras). A acción hipnotóxica do soro sanguíneo, o líquido cefaraquídeo e a sustancia cerebral nos animais insomnicos é amplamente aceptada. Una vez inxectada una destas sustancias observouse somnolencia nos cans e alteracións celulares.

Pero estes efectos non son inmediatos, senón que requiren una tempada. A uns 65ºC só se observa una pequena alteración do efecto hipnótico, pero a partir dos 65ºC desaparece a acción hipnótica. Por tanto, pódese dicir que as hipnotoxinas son termolábiles, xa que a esas temperaturas destrúense.

O osíxeno tamén elimina os efectos hipnóticos. Por iso foi posible pór en marcha una teoría: estimularíase o sistema activador reticular (SAE), o que aumentaría a actividade da pel cerebral, pechando así o círculo, una vez excitado, mantendo o SAE permanentemente estimulado. Pero esta teoría tamén ten as súas lagoas, xa que as diferentes lonxitudes das fases REM (movementos oculares rápidos Rapid Eyes Movements) e non REM que se alternan durante o soño non poden explicarse en absoluto.

Seguindo a teoría de hipnotoxinas, a medida que se vai metendo no soño profundo o corpo vai metabolizando estas toxinas, e cando chega a un momento a acción destas hipnotoxinas non é tan dura: é entón cando aparecen movementos oculares rápidos (REM), o que eleva o nivel de hipnotoxinas, volvendo mergullarse no soño profundo. O ciclo repítese 3-4 veces en 8 horas, pero o soño REM vaise facendo cada vez máis longo (até os 30-40 minutos) e as hipnotoxinas van diminuíndo e chega o momento de espertar.

O soño REM xogaría o papel de observador. Segundo os experimentos realizados en Estados Unidos, parece que cando o soño redúcese nuns días menos de 5 horas, aparecen alteracións serias a partir do quinto día (aínda que Napoleón diga: 4 horas paira home e 5 paira muller, só os cretinos deben durmir máis tempo).

Durante o soño, como vimos, os niveis de hipnotoxinas diminúen. Pois a actividade das neuronas corticales comezaría por baixo dun determinado nivel, como os soños. Estas situacións de soño prodúcense nas fases previas ao espertar no soño.

Estes coñecementos son de gran importancia no medicamento, e especialmente nalgunhas das súas ramas (Medicamento do Traballo, por exemplo), paira valorar e coñecer mellor os baixos rendementos e o risco de accidentes que se producen nas persoas que traballan a quendas e modificando horarios. Coñecer e illar sustancias hipnotóxicas será fundamental paira normalizar os ritmos de mira/soño/ollo. O illamento e a obtención destas sustancias corresponde a fisiólogos, bioquímicos e biólogos. Neste campo só se iniciou a investigación.