Lindane en Barakaldo: o final do pesadelo máis cerca
2001/06/24 Mendiburu, Joana - Elhuyar Zientziaren Komunikazioa
Adoita presentar unha cor branca ou parduzco en estado puro. Con todo, na maioría dos casos adoita aparecer mesturado con terra ou con moitos tipos de residuos. Polo seu penetrante cheiro, a súa presenza é inmediata. Por outra banda, o dano que causa na contorna e o feito de que sexa moi prexudicial paira os seres humanos é un problema moi grave en Euskal Herria. Falámosche do Lindane, toda a Marxe Esquerda de Bizkaia K.O. con po branco que pode deixar.
A finais dos anos 50 os produtos organoclorados empezáronse a utilizar como pesticidas ou insecticidas. Un dos máis utilizados foi o lindane. Durante anos o uso do lindane na agricultura, a selvicultura, a veterinaria e a saúde humana fíxose de calquera xeito por tratarse dun insecticida de amplo espectro que serve tanto paira matar insectos fitófagos ou insectos que habitan no chan como paira matar parásitos de animais ou humanos. Así, en 1984 producíronse 5.000 toneladas de lindane no mundo. Posteriormente descubriuse que pode ser máis perigoso do que se pensaba e actualmente substitúese por outras sustancias.
O lindane é un dos isómeros do hexaclorociclohexano denominado HCH paira acurtar, e as materias primas paira a súa produción son o cloro e o benceno. Da reacción obtéñense cinco isómeros mesturados, paira posteriormente separar o lindane do resto. Isto significa que neste proceso xéranse moitos residuos que non serven para nada. Concretamente, por cada quilo de lindane producido xéranse 9 quilos de residuos de HCH, todos eles altamente tóxicos.
Lindane en Bizkaia
Una das empresas produtoras de lindane é Bilbao Chemicals de Barakaldo. Comezou a súa produción en 1947 e fíxoo até 1987. Entre 1947 e 1953, todo o HCH producido por Bilbao Chemicals foi vendido como insecticida e en 1953 o lindane comezou a separarse do resto de isómeros. Desde entón, só se comercializou o lindane e, por suposto, a cantidade de residuos desbordouse á empresa. O inicio de vertedura incontrolada dos residuos é una proba diso é a existencia dun residuo de HCH en todas partes de Barakaldo. En 1986 a administración impuxo á empresa a saída dos residuos de HCH do centro de produción, polo que se procedeu ao seu depósito nos pavillóns de Barakaldo. Ante a falta de espazo paira máis, Bilbao Chemicals decidiu pechar a empresa en 1987. Nos pavillóns de Barakaldo depositáronse 4.500 toneladas de HCH en estado puro e estímase que durante a actividade se vertieron 66.000 toneladas de residuos.
A empresa Nexana Industrias Quimicas de Asua evolucionou de forma similar. A actividade da empresa comezou en 1952 e en 1974 empezouse a separar o lindane do resto de isómeros. A consecuencia desta actitude foi a mesma que ocorreu en Barakaldo: A empresa pechouse en 1982 e para entón producíronse 18.400 toneladas de lindane e 7.000 toneladas de vertedura incontrolada. Desde entón, a herdanza da industria química desenvolvida en Bizkaia nos anos 50 ten o seu propio nome: o lindane.
Buscando solucións definitivas
Na actualidade non se produce lindane no País Vasco, pero o peche de ambas as empresas non solucionou o problema. Que facer cos residuos dispersos nas proximidades das zonas de produción e co HCH puro de Barakaldo? Una vez atopada a resposta a esta pregunta, finalizará definitivamente o pesadelo do lindane.
O Departamento de Ordenación do Territorio, Vivenda e Medio Ambiente do Goberno Vasco presentou en novembro de 1995 a súa iniciativa paira impulsar a solución. A Sociedade Pública de Xestión Ambiental IHOBE comprometeuse a dar solución ao problema exposto. No informe elaborado afirmábase que o problema tiña dúas caras, por unha banda o HCH puro e por outro as terras contaminadas con lindane.
Recomendábase o menor transporte posible de HCH puro, polo que se permitiu o seu tratamento no lugar onde foron almacenados. A instalación púxose en marcha en xuño de 1999 e desde IHOBE informouse de que paira finais deste ano vaise a proceder ao seu desmantelamento.
En canto ao HCH mesturado con terras e outros residuos industriais, aínda non existe un proceso técnico e economicamente viable de eliminación. Por iso, optouse por almacenar as terras contaminadas nos depósitos de seguridade temporais até atopar a solución técnica paira solucionar definitivamente o problema.
As Celas de Seguridade son estruturas paira o almacenamento de sustancias perigosas que illan e impiden o acceso á contorna. Esta solución foi utilizada noutros países, como Francia ou Holanda, e é recoñecida internacionalmente.
A Cela de Seguridade paira o confinamento de terras contaminadas no val dereito do Nervión foi construída en 1998 en Loiu, en terreos do aeroporto de Bilbao. Actualmente conserva 113.000 m 3 de terras contaminadas. A Cela de Seguridade paira a Terra Contaminada de la Vega Esquerda situouse nas saias do monte Argalario. As obras comezaron en 1999 e o 4 de xuño comezouse a acumular o chan contaminado neste almacén. Xunto aos 13.700 m 3 de terras contaminadas de Portugalete levarán tamén 13 vertedoiros, cun total de 300.000 m 3 de terras. O Departamento de Medio Ambiente estima que a execución da cela de seguridade finalizará no primeiro trimestre de 2002, paira o que os camións blindados deberán realizar 30.000 desprazamentos. Todo iso baixo estritas medidas de seguridade: paira evitar po ao aire durante a descarga dos camións, utilizarase un sistema de humidade, non se realizarán descargas cando o vento supere os 40 km/h e os traslados serán vixiados por tres empresas diferentes. Con todo, debido á localización destes depósitos, a poboación da zona de Argalario manifestou máis dunha queixa pola súa proximidade a arroios e centros comerciais.
Toxicidade Lindane
Nas últimas décadas, algunhas sustancias organocloradas utilizadas como praguicidas fóronse descartando paulatinamente debido a que, a pesar de ser bos pesticidas, xeran graves problemas ambientais e de saúde. A causa destes problemas son dúas propiedades das sustancias organocloradas, a súa elevada toxicidade e a súa capacidade de acumulación nos seres vivos.
O HCH tamén é tóxico e tende a acumularse nos seres vivos. O HCH é absorbido por inxestión, inhalación ou contacto coa pel. O HCH en doses elevadas produce dor de cabeza, debilidade, fatiga, inquietude, insomnio, diarrea, náuseas, vómitos e febre, entre outros. Exposicións maiores poden provocar ataxia e convulsións e nos casos máis graves pode provocar coma, edema pulmonar, colapso cardíaco e mesmo a morte.
Por outra banda, leváronse a cabo numerosos ensaios sobre a cancerígeno do HCH, moitos dos cales demostraron que o HCH pode causar cancro en diversos animais. Por iso, podería pensarse que tamén pode causar cancro no home, aínda que non se obtivo una afirmación completa. Estes datos foron confirmados pola Organización Mundial da Saúde (OMS) e recomenda o manexo do HCH como un produto carcinógeno.
Debido á súa toxicidade, na actualidade o uso do lindane está prohibido nalgúns países (por exemplo, en Xapón prohibiuse en 1971) e noutros (como en Estados Unidos) establecéronse leis duras que regulan o uso e a produción do lindane.
Gai honi buruzko eduki gehiago
Elhuyarrek garatutako teknologia
