O libro, publicado por Julián Alustiza, nola perda de castiñeiros.

1999/12/01 Kortabarria Olabarria, Beñardo - Elhuyar Zientzia Iturria: Elhuyar aldizkaria

• Botanika
• Dietetika/Elikagaiak

O libro sobre o caserío vasco, publicado en 1985 por Julián Alustiza, ilustra perfectamente a perda de castiñeiros: "Nalgunha época había en Euskal Herria grandes castaños. (…) Pero o castiñeiro brindaba aos nosos devanceiros valentes, sobre todo paira a comida. Aos poucos lémbranos Iztueta na súa «lenda de Gipuzkoa»: «O gaztaiña non ten nin gueón, nin laca, nin ningún outro problema, senón agarrarse da morcota, cocelo no pacífico, ou queimar e comer na tixola».

(…) Nos países vascos coñecíanse moitos tipos de castañas. Os máis especiais de Gabiria:

a) A «castaña de Andra Mari» era a primeira que chegaba. Moi bo comestible. Paira vender na zona de Ordizia era una madrugada. Once amas de casa reuníanse contentos paira logo vendelas no mercado e corrixir as cousas que se desexaban paira Andra Mari. b) «Azpeiti gaztaina». Tampouco era una escusa paira este tipo de castañas: tiña un gran moi bonito, jabalcón. A maioría das veces comíase cocida. d) «Castaña de Bizkaia»: o gran era moi luxo de morro. E a castaña era doce tamén paira comer, aínda que cocida, ou asada.e) «O millo». Este tipo de castañas sería a que traía nas nosas comarcas o gran máis grande. A xente non estaba abandonada. f) «Castaña de Elorri». Ona hau ere.g) «Kirrimahatsa». Este tipo de castañas tiña un gran bastante árido. Con todo, paira comer asado no tamboril.h) «Castaña de cabra». Tamén o gran máis fino. Comíase sempre asado. E o seu gran foi bastante árido, non quedaría aburrido nas castañas, co fin de engordar xabarís e outros.

(…) Con todo, nosos baserritarras preferían esa castaña paira a cociña. Esta castaña non significa moito paira os mozos de hoxe. De cando en vez comprarán nos bordos das rúas uns grans de castaña paira gozar da boca. A partir de aí pouco.

Nun tempo, con todo, a castaña abastecía a moitos vascos da vida. Desde o mes de novembro até o mes de marzo, polo menos, as nosas ceas viraron ao redor da castaña. E que pena!, ademais esgotáballenos demasiado rápido.

Por iso, o que nos lembra o vello Graciano é realmente interesante: «Nosa amandría dicía que o Pai Palacios, nos seus sermóns, dicía que as castañuelas merecen ser tratadas con allo de ouro. Que ese ventre dos campesiños é o mellor alimento e o máis barato».

(…) Porque, como escribimos antes, durante catro ou cinco meses a nosa lei de cea era a castaña. Antes da sopa de horta ou da porrusalda… A castaña despois, todo o que se quería. Ás veces cocidas, asadas outras veces. Os mozos sempre preferirán asados. Os maiores, pola súa banda, adáptanse mellor ás castañas cocidas. De aí podían xurdir algúns enfados na cociña. Con todo, tiñan una vía de reparación: As castañas entregaríanse cocidas até o Nadal. E a partir dese momento, xa que se empezaron a ximelar, mellor asado.

(…) O vello castaño portou enfermidades. Na zona de Navarra, con todo, aínda podemos atopar boas castañas. Pero creo que neses aspectos creóuselles una peor enfermidade: a fame de diñeiro. E as súas vellas e crúas castañas van patas para arriba… comidas polas dentadas da serra de moto.

(…) O bertsolari Uztapide expresouno aos poucos:

No seu día de Gaztaiñaana,agora atópase o asia subindo e terminando coa preocupación da filla,é o pesta.½