Juan José Elhuyar espía

1999/12/01 Azkune Mendia, Iñaki - Elhuyar Fundazioa Iturria: Elhuyar aldizkaria

• Biografiak

Anteriormente, os irmáns Fausto e Juan José Elhuyar e o Real Seminario de Bergara publicaron varios traballos na revista Elhuyar (ver, entre outros, o número 3 de 1983 e Elhuyar. Aínda que o de novembro de 1992, número 65, e o de decembro do mesmo ano número 66, a Real Sociedade Bascongada de Amigos do País publicou recentemente un interesante libro que queremos comunicar, sobre todo porque ten datos de interese sobre Juan José Elhuyar.

Os autores do libro son Inés Pellón González e Pascual Román Polo e leva por título: A Bascongada e o Ministerio de Mariña. Espionaxe, Ciencia e Tecnoloxía en Bergara (1777-1783). Basicamente publica o intercambio de cartas entre o conde de Peñaflorida e o marqués de Narros co Secretario da Mariña Española.

En 1774, o Secretario da Mariña Española, D. Pedro González de Castejón, era tutelado e estaba preocupado por que os mellores canóns dos barcos de guerra celebrábanse no Carrón de Escocia e sacaban peor nas fábricas de Liérganes e A Cavada de Cantabria. González de Castejón enviou ao bilbaíno José Domingo Mazarredo a principios de 1777 una carta secreta a Carrón de Escocia para que enviase dúas espías e aprendese as técnicas de fabricación de canóns.

Mazarredo entrou en contacto co conde de Peñaflorida e o marqués de Narros en maio ou xuño de 1777, e desde entón Peñaflorida (Xabier María Munibe) e Narros mantiveron un intenso intercambio postal con González de Castejón, ministro da Mariña.

Os dous “caballeritos” de Gipuzkoa elixiron paira a espionaxe ao navarro Ignacio Montalbo e a Juan José Elhuyar. Juan José Elhuyar cursaba entón os seus estudos en París e viño a Bergara. (O seu irmán Fausto Fermin tamén estaba a estudar en París, e tras un trato con Peñaflorida e Narros abandonou os estudos médicos e realizou os de mineralogía paira daquela ser catedrático do Real Seminario de Bergara).

Con todo, en febreiro de 1778 os dous espías (Inazio Montalbo e J. J. Elhuyar) estaban dispostas a traballar en Bergara. A Juan José Elhuyar déronlle dúas cartas coas ordes: una confidencial e outra visible. O segredo ou segredo tiña trece artigos e o manifesto tiña oito.

As trece ordes confidenciais resúmense a continuación:

1. Lembraría o xuramento de manter sempre o verdadeiro obxectivo da viaxe en segredo.
2. Canto antes ía a Sajonia a estudar Metalurgia e Fundición.
3. En París entrevistouse cos vascos Juan Bautista Porcel, Antonio María Munibe e Xabier Egia, aos que mostrou una carta explícita (non confidencial).
4. Co menor tempo posible en París, recompilou noticias e libros interesantes paira cumprir o seu obxectivo.
5. Sacaría copias e resumos destes libros.
6. Viaxou directamente a Sajonia desde París e, tras estar co ministro español de Dresde, viaxou a Freiberg paira estudar no seu Instituto.
7. En Freiberg estudou Metalurgia e arte de fundir ferro. Sempre trataría de ser artilleiro e fundidor de canóns.
8. O estudo das fábricas alemás e a prioridade dos canóns de ferro.
9. Despois trasladouse ao Stakelberg de Suecia paira estudar a súa fábrica de canóns.
10. Tentou ir de Suecia ao Carron de Escocia e alí falaba dos alemáns paira non sospeitar.
11. Cando viaxou a Escocia tivo una relación cunha persoa de confianza de París. Escribiría as cartas en alemán dicindo cousas comúns, pero de cando en vez introduciría frases en eúscaro e recolléndoas saberían realmente o que querían expresar.
12. Pagaríanlle os gastos a través de París.
13. Cando estaba disposto a volver a España, avisaría ao correspondente de París.

Cada espía comezou o seu traballo. Inazio Montalbo estivo no Carron de Escocia. Juan José Elhuyar, tras estudar en varias cidades europeas, chegou a Suecia, pero desde alí non chegou a Escocia. Regresou a Bergara (ao parecer porque se suspendeu a axuda económica do secretario da Mariña) e en 1782, xunto ao irmán Fausto Fermin, illaron por primeira vez no laboratorio do palacio de Zabala o elemento químico denominado wolframio.