Ikerlan na investigación

1999/12/01 Kortabarria Olabarria, Beñardo - Elhuyar Zientzia Iturria: Elhuyar aldizkaria

• Ikerketa-zentroak

Pasado

Segundo o propio Carlos Redondo, fai 25 anos xa se ouvía algo sobre a investigación. O actual director de Ikerlan, en 1974, xunto con outras 7-8 persoas, abandonou a Escola Politécnica de Mondragón e comezou a traballar na estrutura de Ikerlan. "Para que isto sucedese houbo que fusionar varios factores. Por unha banda, o papel do entón Lankide Aforro, que pretendía crear algo relacionado coa investigación. Doutra banda, reuníronse ao redor de 30 cooperativas comprometidas con subvencionar algunha iniciativa deste tipo. Por último, a Escola Politécnica achegou recursos humanos. A propio Caixa Laboral Popular realizou infraestruturas e edificios e creouse Ikerlan". O centro tecnolóxico Ikerlan estruturouse así, sobre tres alicerces, a través da iniciativa conxunta das cooperativas, Caixa Laboral e a Escola Politécnica.

O actual socio de Ikerlan está formado por 30 cooperativas da entón e outras 10 empresas, entre elas algunha sociedade anónima. "Até 1982 fomos un equipo totalmente privado. Como todos os centros de investigación, cada ano tiñamos déficit, xa que non había subvencións públicas. Todas as compras de tecnoloxía xenérica eran asumidas polas empresas, o resto sacabámolo nós con proxectos que faciamos paira esas empresas. Con todo, nun principio as empresas tamén chegaron a financiar o 75% da nosa actividade, un 25% conseguiámola mediante a autofinanciación". Todos os inicios son bastante difíciles, e Ikerlan soubo afrontar a situación aos poucos, xa que cada vez realizábanse máis proxectos. En 1980 produciuse un primeiro paso significativo. Ikerlan é un centro tecnolóxico sectorial creado co obxectivo de traballar no campo da máquina ferramenta, os electrodomésticos e a electrónica. O propio edificio do centro é o reflexo desta idea ou intención, xa que ademais do edificio central ten outro tres. "Entón démonos conta de que non poderiamos avanzar demasiado nese camiño, xa que a tecnoloxía non distingue áreas ou sectores. Por tanto, eliminamos a importancia das áreas e damos importancia ás tecnoloxías, ás tecnoloxías e á súa especialización".

Con todo, o cambio máis significativo produciuse en 1982, tras a firma dun acordo de colaboración co Goberno Vasco. "A participación das empresas fíxose case simbólica, en torno ao 7%. O Goberno Vasco asumiu até o 50% en base a proxectos de deseño tecnolóxico". En opinión de Carlos Redondo, naquela época o Goberno Vasco tiña moito interese en consolidar a estrutura de investigación que se estaba creando, paira completar a rede de centros tecnolóxicos, que até entón non había nada. Por unha banda estaban Inasmet e Labein, sobre todo centros experimentais, por outro o CEIT da Escola de Enxeñeiros de San Sebastián e Ikerlan, centro de iniciativa privada. A firma do primeiro acordo de colaboración foi a base da actual rede de centros tecnolóxicos, que se sumaron á firma do acordo. "Este tipo de centros normalmente son deficitarios, xa que non podemos estar continuamente transferindo tecnoloxía á industria sen este coñecemento. A adquisición da tecnoloxía que nós chamabamos xenérica foi o compromiso do Goberno no acordo cos centros. Por tanto, preto da metade da nosa actividade era custeada polo Goberno Vasco e o resto por proxectos con empresas".

Aínda que desde o punto de vista organizativo moitas cousas cambiaron desde o principio, desde o punto de vista das tecnoloxías, a traxectoria do centro de Arrasate cambiou, pero hai certa fidelidade. "Non renunciamos ás tecnoloxías que adquirimos ou tiñamos vontade de apropiarnos na creación do centro. Tiñamos a electrónica, a mecánica, a informática técnica e a produción, e creo que estas catro tecnoloxías básicas, con outros nomes e cos novos nós e formas que poden xurdir da evolución da tecnoloxía, non cambiaron ao longo do tempo".

Pero as cuestións de fidelidade non se limitan ás tecnoloxías en Ikerlan. A ideoloxía tamén ten a súa importancia neste centro tecnolóxico. "Desde o principio somos una cooperativa. A maioría dos centros tecnolóxicos han evolucionado e adoptaron una estrutura fundacional, pero eu creo que ser cooperativa non é un obstáculo paira o sistema de funcionamento interno do centro tecnolóxico".

Desde fóra, poida que pareza estraño que mentres o resto sexan fundacións, nós sigamos sendo cooperativas, pero creo que os traballadores de aquí non queremos renunciar ás vantaxes de ser una cooperativa de servizos dentro dun potente grupo cooperativo. Estamos dispostos a traballar con calquera empresa, pero sería difícil cambiar as nosas características. Se fixésemos un referendo interno non creo que ninguén quixese cambiar. Isto fixémolo entre todos, o noso patrimonio está aquí, participamos nas decisións… é importante. O resto de centros convertéronse en fundacións, pero creo que iso é porque a estrutura asociativa que tiñan non lles beneficiaba e porque o diñeiro permíteo ser una entidade sen ánimo de lucro".

Presente

Neste momento Ikerlan estrutúrase en tres áreas: electrónica, tecnoloxías de deseño e produción e enerxía. A área de electrónica divídese en catro áreas: automática e enxeñaría de control, sensores e visión artificial, electrónica e comunicacións, software avanzado e intelixencia artificial. O punto de encontro de todos estes departamentos é o taller de prototipos electrónicos, onde se realizan os prototipos resultantes dos proxectos. No ámbito das tecnoloxías de deseño e produción existen tamén varias áreas: departamento CAD-CAM, departamento de sistemas de produción, departamento de enxeñaría mecánica, oficina técnica ou taller de prototipos. O terceiro campo de investigación é o da enerxía, sen departamento, pero que está a estudar temas como a climatización e o confort, a combustión, as enerxías renovables, o bo uso da enerxía, os novos sistemas de xeración de enerxía, etc.

Esta sería a estrutura actual de Ikerlan. Estrutura si, pero paira que? "Nós só facemos proxectos. E si é necesario, o que nos diferencia, o que nos coloca en mellor posición respecto dos demais, son proxectos de desenvolvemento de produtos. O 70% da investigación baixo contrato con empresas céntrase no desenvolvemento de produto ou mellora do produto existente.

Sempre traballamos por encargo, e aí fixemos de todo: O desenvolvemento de todos os produtos domóticos que Fagor está a lanzar ao mercado, os sistemas de control e electrónica de ascensores, os sistemas de electrónica en máquinas de bebidas, o metro de Bilbao no ámbito do transporte, os sistemas de sinalización aeroportuaria e todo o que non se pode dicir no ámbito industrial.

Falei da diferenciación e precisamente ao falar hoxe en día da competitividade, hai que falar de abaratamento de custos e de aspectos diferenciais. A redución de custos é cada vez máis difícil, xa que o mercado é globalizado e é pouco factible. Por tanto, temos que ser competitivos, pero a través da especialización, e no noso caso na innovación de produtos".

Segundo o director de Ikerlan, o centro tecnolóxico de Arrasate traballa por encargo. Con todo, hai una gran diferenza entre ter que ir en busca de encargos ou que os encargos cheguen por si mesmos. Nese sentido, Ikerlan non está en mala posición. "Aínda estamos no mercado de demanda, chéganos máis do que poderiamos ofrecer. Iso quere dicir que aínda nos queda elixir. A verdade é que, aínda que crecemos constantemente, estamos totalmente satisfeitos. En Ikerlan temos agora un equipo de 150 persoas e creo que estamos na fronteira, pero no seguinte plan estratéxico temos que profundar no tema do crecemento. Leste mesmo ano tivemos que denegar algúns proxectos porque non tiñamos suficiente xente paira responder correctamente aos traballos". A condición de cooperativa, e ademais ser cooperativa do grupo MCC, pode ter que ver coa abundante situación de Ikerlan. "Un terzo dos nosos proxectos son financiados por institucións públicas, principalmente polo Goberno Vasco, outro terzo pertence a empresas de MCC e o último terzo corresponde a outras empresas. É dicir, dous terzos de contratos e un terzo de entidades públicas".

Segundo despréndese das palabras de Carlos Redondo, Ikerlan está moi ben situado entre os centros tecnolóxicos do País Vasco. "Periodicamente mantemos acordos de colaboración co resto de centros tecnolóxicos, así como con Mondragon Unibertsitatea en materia de investigación, neste caso de forma continua. Tamén temos relacións con outros centros de investigación internacionais, segundo os proxectos, traballamos co MIT (Massachussetts Institute of Technology), estamos a traballar coa Universidade de Glasgow, coa Universidade de Berkeley en California…". Ikerlan tamén deu pasos internacionais, pero non como no mercado local. "Normalmente non imos a Europa a buscar financiamento. Ás veces ímonos porque algunha empresa pídenos axuda nun proxecto concreto; outras veces estratexicamente, paira poder acceder a unha nova tecnoloxía, pode ser interesante paira nós. As posibilidades de traballar en Europa son enormes, pero se nos fixamos nela, pódese esquecer a realidade de aquí. Por tanto, no que respecta a Europa, somos bastante selectivos e temos o límite posto: Os proxectos europeos poden supor un máximo do 10% da nosa actividade. Estamos aquí e o noso traballo é facer a transferencia de tecnoloxía aquí. Os acordos de colaboración co resto do mundo son puntuais en función dos proxectos".

Futuro

O presente de Ikerlan parece san e, aínda que non se pode predicir o futuro, parece que o futuro, á vista de onde e en que circunstancias parte, pode ser próspero. De face ao futuro da investigación no País Vasco, Carlos Redondo móstrase optimista porque, ademais da asociación de centros tecnolóxicos, é onde se atopa, entre outras cousas, a rede vasca de tecnoloxía. "Agora estase estruturando una potente rede de investigación. Uno dos principais obxectivos do Plan de Investigación 2001-2004 é a consolidación da rede vasca de tecnoloxía, o que ten importancia. Na actualidade, en canto a investigación e desenvolvemento, estamos no 1,3% do produto interior bruto, fronte ao 0,3% de 1982-83. O progreso foi enorme, aínda que estamos máis lonxe que Europa. Pero nos estamos achegando. Ademais, ten en conta que todos os que estamos nisto, incluídas as empresas, temos moi claro que sen impulsar a investigación e o desenvolvemento non temos nada que facer".

Non se pode predicir o futuro porque non é fácil saber se as cousas poden cambiar ou non. Con todo, en Ikerlan está a traballarse na estratexia paira os próximos anos. E teñen máis dun reto. "Como estamos a ver na elaboración do Plan Estratéxico paira os próximos catro anos, debemos modificar a estrutura de Ikerlan. Até agora estivemos organizados en diferentes ámbitos, pero creo que imos apostar polo desenvolvemento de produtos. É posible que se cre una unidade de desenvolvemento de produtos que englobe todas as áreas de electrónica, mecánica e prototipos. Tamén estruturariamos una nova unidade máis relacionada co deseño, a produción e a xestión empresarial. E a terceira unidade sería a enerxía.

O noso constante reto é ver como evoluciona a tecnoloxía, analizar que novas tecnoloxías créanse e seleccionalas en función diso. Neste momento queremos apostar pola optoelectrónica e os microsistemas, xa que as tecnoloxías microscópicas ou nanotecnoloxías están a adquirir gran forza en todos os países desenvolvidos. Logo no ámbito das enerxías, estamos a apostar por novas fontes de enerxía, polas pilas de combustible de pequena potencia". Por tanto, se a aposta por tecnoloxías de pequeno tamaño é adecuada, o futuro pode ser grande.

Datas significativas

Anos 1975-77. Nada máis nacer, presentouse en Ikerlan o primeiro microprocesador realizado no País Vasco e dous anos despois o primeiro robot industrial. "Entón tiñamos una obsesión por dominar a tecnoloxía e os que máis tecnoloxía recollían eran os robots, por iso empezamos a traballar coa robótica. Os robots reunían enxeñaría mecánica, deseño de prototipos, electrónica, sensores, control, electrónica de potencia, etc. Realizamos un robot, non paira a súa explotación comercial, senón paira a adquisición de novas tecnoloxías e a súa posterior utilización na industria. Foi importante porque entón empezamos a crear diferentes departamentos do centro".

Ano 1982. Firma do acordo de colaboración co Goberno Vasco.

Ano 1984. Por encargo do Goberno Vasco, Ikerlan realizou un plan de difusión das tecnoloxías CAD-CAM e microelectrónica. Realizáronse cursos en empresas, por unha banda, paira incidir na importancia das tecnoloxías microelectrónicas no desenvolvemento de produtos e facilitar o acceso ás mesmas, e por outro, paira ensinar a implantar sistemas CAD-CAM nas empresas. "Foi una gran labor divulgativo e a propia obra fortaleceu o centro nestas áreas".

Ano 1985. Ikerlan participou por primeira vez nun proxecto europeo. "Creo que fomos os primeiros centros tecnolóxicos de aquí en participar nun proxecto internacional. Tratábase dun proxecto sobre sistemas de fabricación flexible, e en Ikerlan utilizamos una gran infraestrutura, xa que instalamos a primeira célula de fabricación flexible que se construía no Estado".

Ano 1994. Ikerlan enviou un proxecto ao espazo. "Polas súas características a tecnoloxía espacial non é difícil, pero si é posible que os procedementos, a forma de realizar o traballo, os requisitos, a normativa de calidade e a incorporación aos proxectos. Fixémolo a través da Axencia Espacial Europea, pero tamén conseguimos contratos de empresas paira pór en marcha o proxecto. Non quixemos dar demasiada importancia a esta liña, aínda que é bo ter as portas abertas na tecnoloxía espacial".

Ano 1994. Decidiuse abandonar o ámbito da robótica industrial, que servía paira captar tecnoloxía pero non paira transferila. Isto foi importante paira Ikerlan pola repercusión que tiveron naquela época os robots. "Os robots industriais que construímos xa non se fabrican. De feito, foi imposible afrontar a competitividade das empresas estranxeiras. Con todo, sabiamos que a robótica paira abordar novas tecnoloxías é moi interesante, polo que nos penetramos na robótica móbil e a robótica espacial. Alí desenvolvemos os primeiros robots móbiles, coa mesma filosofía inicial, sistemas mecánicos, sistemas móbiles, sensores, sistemas de visión artificial…. porque tiñamos que dominar. Sabiamos de antemán que teriamos poucas aplicacións industriais, e a maioría dos traballos de robótica móbil que levamos a cabo desenvolvémolos en proxectos de, pero cunha pequena aplicación industrial".

Ano 1998. Inauguración do centro de enerxía en Miñano, Parque Tecnolóxico de Álava.