Duela urte asko, Bostonen ikasle nenbilela, barrua irauli zidan gertakari bat bizi nuen. Bulegoan lanean nengoela ezezagun bat agertu zen atean eta ingelesez galdetu ea non aurki zezakeen Itziar Laka. Ingelesez neu nintzela erantzun nionean, zentzurik gabeko txalaparta ateratzen hasi zen ezezagunaren ahotik, segundo baten buruan euskara bihurtu zena, mirari batean legez. Euskaraz ari zitzaidan gizon hori! Nire euskara lozorroan harrapatu zuen, hain lozorro sakona ezen neure kontzientziara heltzerainoko denbora behar izan zuen danbada batean esnatzeko. Betirako gogoratuko dudan une horretan, neure ama hizkuntza kalaka ulertezina egin zitzaidan, bizipen bitxia benetan, hizkuntzari buruzko kontu asko ulertzen lagundu izan didana.
Pasadizo horrek erakusten digu dakizkigun hizkuntzak ez daudela beti era berean eskuragarri geure buruetan. Maizen erabiltzen ditugun hizkuntzak errazago eskuratzen ditugu. Izan ere, maiztasunak gobernatzen du gure gogoa eta, ondorioz, maizen erabiltzen ditugun hitzak eta egiturak azkarrago aurkitzen ditugu. Bestela esan, errazago egiten zaizkigu, ahalegin gutxiago egin behar dugulako horiek erabiltzeko.
Hain zuzen, hizkuntzari dagokionean erabilera eta ezagutza ezin banatuzkoak dira, erabilerak erabakitzen baitu ezagutza, ez alderantziz. Hau azaltzeko har dezagun latina adibide. Zortzi urtez ikasi nuen nik latina, beste askok bezala, eskolan hasi eta unibertsitatean jarraitu. Latinari emandako eskola ordu luzeei esker latinari buruz zerbait badakidala esan dezaket baina, ezin esan latina dakidanik. Zergatik? Latina jakitea latinez egin ahal izatea delako, ez besterik.
Beraz, euskara sustatzeko, euskararen erabilerari eragin behar diogu ahal den modu guztietan. Konturatu behar gara erabilera ez dela bakarrik egunean zehar ozenki esan eta entzuten duguna. Bada isileko erabilera bat, eta uste dut badaukagula hor eragiteko tartea. Testu elebidunetan erabakigarria da euskara begiak edo belarriak lehenengo jotzen duen lekuan egotea. Esaterako, posta bulegora banoa, han irakurtzen dudan ia gehiena gaztelaniaz eta euskaraz idatzita egon arren gaztelania da nire begiek lehenengo jotzen duten hizkuntza, ezkerretara idatzita dagoelako. Horrela, automatikoki eta nik kontrako ezer egin ezin dezakedala, gaztelania aktibatzen du nire buruak, eta euskara inhibitu. Eskuinetara idatzita dagoen euskarazko testua ikusi orduko berandu da buruko maiztasunen jokoan, joko hori milisegundotan jokatzen delako. Euskara ezkerretara aurkeztu balitz, euskara aktibatu eta gaztelania inhibituko nuke, euskararen aldeko tanta bat gehiago legoke maiztasunen jokoan.
Gure eguneroko inguruetan euskararen maiztasunaren alde doazen tanta horiek sortzen duten lanbroak euskara errazago egiten du denontzat, bai euskara hizkuntza nagusi dugunontzat eta baita euskararen bidean abiatu direnentzat. Ibil gaitezen adi, bada, gure gogoak egunero eta etengabe bustitzen dituen lanbro isil hori euskaraz eror dadin, ahal den sarriena.
Itziar Laka Mugarza,
Hizkuntzalaria