A partir do movemento

1998/07/01 Bandres Unanue, Luis Iturria: Elhuyar aldizkaria

• Fisika

Nunha ocasión os xornais de París publicaron un asombroso anuncio no que se indicaba a forma de realizar unha viaxe con vinte e cinco céntimos, sen ningún esforzo e a un prezo alcanzable. Algúns inocentes enviaron o mencionado diñeiro e cada un deles recibiu un escrito por correo no que lía:

“Apúntache tranquilamente en casa e lembra que a Terra vira. Como estás en paralelo a París, é dicir, no 49 ti percorres 25.000 km ao día. Si gústanche as fermosas vistas, abre a xanela e goza do espectacular panorama do amasado.”

Por suposto, o autor do anuncio foi acusado e tras ler a sentenza e pagar a multa, tomando una actitude dramática, pronunciou a famosa frase de Galileo:

• Eppur, si mouve! (E con todo móvese).

De feito, a razón tíñaa o denunciado porque cada un dos habitantes da esfera terrestre realiza dúas viaxes, uno ao redor do eixo da esfera e outro moito máis rápido, o movemento de translación ao redor do Sol. O noso planeta, e todos os seus habitantes, percorre no espazo trinta quilómetros por segundo, e este, ademais do seu movemento ao redor do seu eixo.

E todo isto lémbranos a relatividad do movemento. Normalmente cando falamos dunha viaxe, é evidente que estamos a falar de movemento coa Terra, polo que si non cambiei a miña posición respecto da Terra adóitame dicir que estou “quieto”, aínda que saibamos que a Terra ten o seu movemento. Vexamos outro exemplo de relatividad do movemento.

Supoñamos que un remeiro opera nun lago e mediante a frecha “a” representamos a dirección do seu movemento (ver figura adxunta). Á súa vez, e perpendicularmente a el, vén un veleiro e a frecha “b” indica o seu sentido. Si ao lector deste traballo preguntásemoslle por onde partiu a vela, responderíanos inmediatamente desde o punto M da costa. Pero se fixésemos a mesma pregunta ao remeiro diríanos un punto moi diferente. Por que?

Paira este estaleiro o veleiro non vai perpendicularmente á súa dirección. El non se dá conta do seu movemento e viceversa, cre que mentres el se atopa quieto, todo o que lle rodea móvese coa velocidade que ten pero en sentido contrario. Por iso, paira el, o veleiro, ademais de ter un movemento da frecha “b”, ten un movemento que indica a liña de puntos, é dicir, igual que o do remeiro “a”, pero en sentido contrario. Estes dous movementos, real e imaxinario, do veleiro súmanse segundo a regra do paralelogramo e segundo o remeiro o veleiro vai pola diagonal do paralelogramo. En consecuencia, considera que o veleiro non partiu do punto M da costa senón da N, é dicir, doutro que se atopa bastante máis adiantado no sentido do buque de remo.

Ao ir coa terra seguindo a súa órbita e ao ver os raios de luz procedentes das estrelas, o erro que cometemos ao considerar as posicións das estrelas é o mesmo que o que fai o mariñeiro do remeiro, e parécenos que hai un pouco máis adiante (dependendo do movemento da Terra) que onde se atopan as estrelas. Como a velocidade de translación da Terra é moi pequena (10.000 veces menos) que a luz, a desviación en imaxe das estrelas é moi pequena. No entanto, esta desviación pode medirse mediante aparellos astronómicos. Este fenómeno chámase aberración lumínica.

Ao lector, sempre que estea interesado pola relatividad do movemento, sen alterar as peculiaridades dos movementos dos buques, facémoslle as seguintes preguntas.

• Que dirección ten o barco de remo paira os pasaxeiros do veleiro?
• Cara a onde vai o remeiro segundo os veleiros?

Pensa si fixeches un petisco, un debuxo ou outro e entendiches ben o aquí devandito, non terás ningún inconveniente en atopar respostas
correctas.