}

Débil beleza da arenisca

2005/12/01 Kortabitarte Egiguren, Irati - Elhuyar Zientzia Iturria: Elhuyar aldizkaria

Una comparación coñecida é máis dura que a pedra, e con iso queremos expresar que algo é infungible, tan dura como a pedra e duradeiro. Pero as pedras máis duras tamén están expostas a continuos cambios naturais que se deterioran. Por exemplo, areniscas.
Outros
Débil beleza da arenisca
01/12/2005 | Kortabitarte Egiguren, Irati | Elhuyar Zientzia Komunikazioa
(Foto: I. kortabitarte)

Na construción sempre se utilizou a pedra arenisca en Euskal Herria, non é algo novo. É a pedra típica da canteira. Non brilla, pero ten beleza natural. Fórmase por cementación propia da area, predominando o cuarzo.

Igrexas, palacios e algunhas fermosas fachadas son de pedra arenisca no País Vasco. Esbrancuxados, amarelados e avermellados. Os ricos en plagioclasa ou feldespatos minerais son brancos. Pero en xeral son dourados e amarelados. Tamén avermellados, moitos deles con cementos de óxido de ferro nas ranuras entre os grans grandes. Estes óxidos de ferro, a miúdo, cando a roca se deforma, penetran a través das capas do mineral orixinal, formando diversas figuras ou adornos. E a arenisca consegue una beleza única.

Aínda que antigamente a pedra arenisca utilizábase paira a fabricación de sillares, na actualidade utilízase xeralmente como cuberta. Os edificios constrúense en ladrillo e formigón, cubrindo os exteriores con areniscas.

Os antigos caseríos de Elorrio e Durangaldea, pola súa banda, están construídos integramente en pedra arenisca. A vila de Elorrio, por exemplo, é espectacular; o palacio do Renacemento, a igrexa... Todas elas de arenisca. De feito, pódese dicir que Elorrio é un dos mellores lugares paira gozar da beleza da arenisca en Euskal Herria.

Arenisca en Euskal Herria

Antiga canteira en Elorrio.
I. kortabitarte

O profesor de Xeoloxía da Facultade de Ciencia e Tecnoloxía de Leioa, Patxi García, explicou que en Euskal Herria utilizáronse principalmente dous tipos de areniscas: Arenisca de Elorrio e arenisca de Igeldo.

A arenisca de Elorrio é bastante dura, resistente e moi bonita, rechamante. Moi utilizada na construción de edificios históricos, con bos resultados.

A arenisca do Terciario de Igeldo, pola súa banda, é moi fermosa pero menos cementada. Geológicamente é máis novo que a arenisca de Elorrio. Por tanto, reduciuse a cantidade de sedimentos sobre a superficie e a compacidad entre os grans é menor. Con todo, isto non significa que canto máis antiga é a pedra, máis dura é, aínda que neste caso si, a arenisca de Igeldo deteriórase máis facilmente que a de Elorrio. Entre eles atópanse o XIX. Os aspectos históricos do século XX foron elaborados con areniscas do Terciario.

Pero non todo queda nesa beleza. A pesar de ser a máis bonita das máis belas, co tempo preséntanselle os seus achaques. Sen dúbida, a degradación que está a sufrir a arenisca nos últimos anos é significativa. Non hai máis remedio que visitar os cascos antigos mencionados.

Edificio de pedra arenisca e ladrillo.
P. García

Arenisca 'enferma'

A contaminación atmosférica, o transporte, o crecemento demográfico e o clima destrúen totalmente a pedra. Cando se di que a arenisca dun edificio está "enferma" ou deteriorada hai que ter en conta factores como a porosidad da pedra, a cementación e a matriz, a humidade ambiental, a salinidade e a contaminación.

Os minerais da arxila que forman a matriz da arenisca, como pequenas micras, etc., compactan a arenisca. De feito, son moi pequenos e teñen capacidade de reacción, e a miúdo cristalízanse na superficie dos grans grandes. Forman pontes e unións entre os grans da arenisca, é dicir, reforzan a cementación.

Pola contra, outros minerais son moi inestables, como os feldespatos. Os feldespatos fan o contrario. Se hai auga nas rendijas, estes minerais disólvense e co tempo descomponse completamente até formar varios fragmentos.

Cando o óxido de ferro penetra nas rendijas, produce belas imaxes.
P. García

Todo isto ten que ver coa humidade, máis se se ten en conta que o clima de Euskal Herria é moi húmido. Ademais, a humidade e a salinidade son os principais inimigos de toda pedra.

En xeral, canto máis poroso é, máis fácil estrágase a arenisca. Na arenisca que hai nas fachadas, por exemplo, a auga é moi fácil de introducir. Una vez introducida a néboa na costa vasca, a auga de devandita néboa penetra nos poros da arenisca. Esta auga contén cloruro sódico, cristaliza nos poros e expándese. E crak! Ábrense os poros e deteriórase a pedra.

A contaminación tamén ten que ver. As partículas do aire acumúlanse nas fachadas dos edificios e convértense en costras. Se esa costra non reacciona coa pedra, medio mal. O problema xorde cando reacciona coa roca e entra a certa profundidade. Cando isto ocorra, hai que ver se a pedra deteriorada e a sa pódense unir co consolidante. Analizarase a permeabilidade e espesor da pedra, e en función diso seleccionarase o consolidador adecuado a aplicar.

Nestas areniscas do Terciario prodúcense xeralmente estas enfermidades. Noutras areniscas máis duras e insolubles, o único problema é a sucidade superficial.

Arenisca con grans de cuarzo ben cementados. Imaxe tomada con microscopio óptico.
P. García

E non hai que esquecer o problema da vexetación, que crece moito debido ao clima de aquí. Paira evitalo, no tratamento dos edificios, primeiro aplican fungicidas. Desta forma evítase a aparición de fungos e arbustos durante un período de tempo. Só durante un tempo, xa que a vexetación volve saír. Con todo, o crecemento desta vexetación non é un problema grave paira a conservación da pedra se se controla.

O problema real é o causado pola auga. Na maioría das xuntas dos sillares introduciuse auga, chea de po e sucidade. O desastre da arenisca dos edificios debe quedar dalgunha maneira.

Neste sentido, o Colexio de Arquitectos Españois non recomenda o uso de areniscas na construción. Así, nos catálogos principais non se recomenda a pedra arenisca como material de construción, xa que xera moitos problemas. Con todo, isto non significa que non se vaia a utilizar no futuro nin que os arquitectos fágano en absoluto. De feito, é moi utilizado polos arquitectos. Posúe magníficas vistas e cores, ademais de ser una pedra ao alcance de moitos lugares. Con todo, hai que ter en conta, entre outras cousas, que a forma e a porosidad aludidas na gránula son un problema.

Patxi García Garmilla: "Despois de traballar en ciencia aplicada, séntesche máis válido"
Doutor en Xeoloxía, imparte clases na Facultade de Ciencia e Tecnoloxía de Leioa.
Hai tres anos o seu equipo recibiu una subvención do Goberno Vasco paira tres proxectos. E o Departamento de Petrología e Mineralogía da Facultade de Ciencia e Tecnoloxía de Leioa, o centro tecnolóxico Labein e a empresa Teusa de San Sebastián, especialista en restauración de arenisca.
Palacio do Almirante de Okendo no barrio de Gros de San Sebastián.
(Foto: I. kortabitarte)
Quizá uno dos proxectos máis importantes foi a reforma do palacio do almirante de Okendo no barrio de Gros de San Sebastián. Na actualidade utilízase como biblioteca este palacio renacentista. Ten una fachada principal de luxo realizada en arenisca de Igeldo e os tres restantes son máis comúns.
Que fixeron no Palacio do Almirante de Okendo do barrio de Gros?
A fachada principal presentaba graves problemas de humidade, especialmente na parte inferior. A humidade do chan foi penetrando e acumulándose a través dos poros. A pedra tamén se foi erosionando. Pásase o dedo e sóltase a arenisca. E todo isto, dalgunha maneira, debía pararse.
Patxi García Garmilla.
(Foto: I. kortabitarte)
Tomáronse varias mostras de arenisca e analizáronse en profundidade: estrutura interna e externa da arenisca, tamaño dos poros, etc. No centro tecnolóxico Labein inxectáronse varios anacos de roca con mercurio. Así, en función do tempo que o mercurio necesitaba paira atravesar os poros, mediuse a relación entre o tamaño dos poros e os poros.
A continuación aplicamos varios consolidadores. En xeral, os consolidadores utilizados con arenisca son de sílice. De feito, a sílice ten una gran mobilidade e é capaz de penetrar polos poros máis pequenos. Tras varias probas, seleccionouse o consolidador máis adecuado e aplicouse na fachada principal. Recentemente a fachada quedou brillante. Pero a medida que o alcol (disolvente) se evapora e a sílice vai penetrando no interior, a fachada perdeu brillo e recuperado a cor normal.
Na actualidade, o palacio recuperou a súa cor orixinal. Pásase o dedo e non se solta a arenisca, xa que os grans de arenisca están moi cementados.
Os sillares da fachada principal estaban moi erosionados.
(Foto: teus)
Será interesante renovar un edificio que se está deteriorando aos poucos, non?
Desde o punto de vista da empresa, é moi importante seleccionar o material ou o consolidador adecuado paira a restauración do edificio. E paira iso é imprescindible coñecer como é a pedra por dentro, como o tamaño dos poros, o comportamento do consolidante no interior da pedra, etc.
Desde o punto de vista académico, foi una experiencia bonita. De feito, estabamos afeitos traballar en ciencia pura e nunca tivemos a oportunidade de traballar en ciencia aplicada. E despois de facer algo así, vesche realmente máis válido. A investigación foi moi interesante e positiva. Ademais, colaboramos con persoas multidisciplinares como geólogos, químicos ou belas artes.
Múltiples usos
Sen dúbida, a arenisca utilízase principalmente como material de construción. No entanto, as areniscas moi ricas en cuarzo, por exemplo, utilízanse tamén paira fragmentar e extraer sílice. O forno a altas temperaturas permite obter sílice pura. De feito, ao ser moi ricos en cuarzo, as impurezas elimínanse facilmente. Por tanto, poden utilizarse como fonte de sílice paira a industria óptica.
Tamén é un bo abrasivo. As areniscas pouco cementadas se pulverizan facilmente. E o po da arenisca serve paira erosionar pezas doutras rocas. En definitiva, utilízase o po de arenisca como abrasivo.
Este po, combinado con sílice e/ou consolidante, tamén se utiliza paira elaborar produtos especiais como o silestone, utilizado nas encimeras das cociñas e baños.
O fluxo de area tamén se utilizou paira a eliminación dos residuos de hidrocarburos procedentes de pozos de petróleo ou, por dicilo dalgunha maneira, paira a limpeza de pozos de petróleo.
Kortabitarte Egiguren, Irati
Servizos
215
2005
Descrición
031
Xeoloxía