“A sociedade admirou moito aos científicos e actúan como nenos mequeiros”
Marta Macho é matemática especializada en teoría xeométrica das foliaciones e en xeometría non conmutativa. Máis aló dos traballos de investigación, é tamén editor do espazo dixital “Mulleres con Ciencia” da Cátedra de Cultura Científica da UPV. Recibiu varios premios en recoñecemento ao seu labor de visibilización das mulleres científicas, entre os que se atopa o Premio Emakunde á Igualdade en abril. Con Marta quixemos aclarar como as mulleres fan ciencia e se o sistema científico, tal e como está na actualidade, condiciona a participación das mulleres.
“A sociedade admirou moito aos científicos e actúan como nenos mequeiros”
Paira empezar, dúas preguntas: a que tiveches que renunciar por ser muller en ciencia? E a que renunciaches como muller por ser científica?
Bo, seguramente renunciei a ser xefe de equipo sobre todo en ciencia. Eu dirixín moitas veces teses en colaboración con outros científicos, pero sempre houbo algún momento no que o outro director e eu non nos puñamos de acordo, o agarimo que eu dei para que non haxa conflitos. E neses casos sempre tiven aos homes á vez. Por tanto, no estilo dos meus alumnos influíu máis o director home que a muller.
E como muller… é difícil de responder, porque eu non teño parella, pero non creo que sexa por ser científica. Quizais tiven una vida demasiado rápida nalgúns momentos, iso si. Cando traballas en ciencia hai épocas moi intensas e especiais que esixen dar corpo e alma.
Que perde a ciencia por non integrar ás mulleres ao mesmo nivel que os homes?
Perde una visión diferente. Creo que as mulleres temos moita creatividade, pero tamén moita inseguridade. E cando traballamos en horizontal, ou en vertical, cos homes por encima, é moi difícil establecer a nosa visión. En consecuencia, esta visión pérdese. Hai poucas mulleres líderes en ciencia, moitas delas só son una fotocopia dos homes líderes, probablemente porque tiveron que mollarse moi ben o modo de facer dos homes paira chegar até alí.
Na anterior, una moza que realiza a súa tese en física teórica mencionaba que cando traballa entre homes, en grupo, a miúdo os seus compañeiros non escoitan. Ten una voz moi doce, e non é que os homes se queiran calar, pero a medida que o debate empeza a quentar, nin sequera escóitano. A xente ri con iso, pensará “iso bobada!”, pero como non lle escoitan, ela pode decidir calarse. E si decide calar, poida que o director diga: “Como isto non fala, non ten habilidade paira falar, así que vaia ao congreso porque fala de paixón”. A ciencia está moi jerarquizada e a miúdo acoden aos congresos os que máis se destacan.
E que perden as mulleres por non participar na ciencia a nivel dos homes?
Pois están a perder un oficio fascinante. Empezar a traballar en ciencia é duro. Nestes tempos nos que a ciencia avanzou tanto, estás obrigado a facer novas achegas, pero cando atopas algo novo, a ciencia satisfaiche moitísimo.
Tamén están a perder a oportunidade de achegar á sociedade, porque non podemos esquecer que grazas ás achegas da ciencia temos mellor saúde, vivimos máis anos, temos mellor calidade de vida… E a satisfacción interna que sente cando dis “eu acheguei ao progreso” está a perderse. Non sempre se pode ser un personaxe secundario.
É difícil chegar á ciencia paira as mulleres, pero, una vez chegadas, nótase o toque das mulleres? Atrevémonos a facer ciencia doutra maneira?
Non sei, é moi difícil ir contra o vento. Cando esteas nun grupo, se queres innovar, poida que alguén che dea una palmada nas costas e dígache: “mira, moza, deixa as bobadas e empeza a traballar!”.
Eu creo que a diferenza está máis na forma de traballar que na forma de facer ciencia. En definitiva, todos bebemos da ciencia masculina. Eu non teño una forma diferente de facer matemáticas respecto dos meus compañeiros homes. Pero se nota na forma de traballar. Eu, por exemplo, traballo nun campo de matemáticas moi masculinizado, en xeometría e topología. Fixen a miña tese en Francia, onde as formas tamén son violentas. A xente ten que mostrarse, destacarse, e paira iso tes que levantar a voz ou facer una pregunta paira avergoñarlle ao outro… Moitas veces son formas moi agresivas.
Os ambientes de traballo das mulleres son máis tranquilos e teñen máis tendencia a colaborar. Queres que o proxecto salga adiante sen ter que reservar todo o mérito paira ti. Ademais, as cousas non se queren facer tan rápido. No sistema actual, con tantos problemas de acceso a un posto de traballo, as cousas fanse demasiado rápidas en ciencia. Debes publicalo: publicalo ou morrer. E iso significa que ás veces tes que facelo tan rápido que non dá tempo a que as cousas fagan o seu camiño. Creo que una ciencia máis lenta, nese sentido, sería máis feminina. E sería una ciencia con menos esmagamento debido a esa velocidade.
E xuntádesvos mulleres científicas paira reflexionar conxuntamente de forma organizada ou informal?
É moi difícil. Falo en pequenos grupos. Hai mulleres que non queren falar deste tema porque lles provoca angustia. Din que eles nunca sufriron discriminación. É una forma de autoprotección paira evitar o rexeitamento dos homes. Non queren velo, nada máis. Por iso é difícil falar con outras mulleres sobre este tema.
Se estivese nas túas mans, que cambiarías en ciencia?
Os científicos a miúdo compórtanse con orgullo. Eu creo que a sociedade admirou moito e compórtanse como nenos mequeiros. “Científicos… esas persoas frías que fan cousas tan difíciles. Son tan intelixentes, tan xenios…” Este estereotipo dos científicos inflúe moito. Aquí as relacións laborais son moi difíciles, xa que hai moita xente que se considera a si mesma como algo único.
Tentaría cambiar a xerarquía paira ser máis horizontal. Deixa sitio aos que veñen de atrás, escoita as súas ideas… Se alguén che propón algo, en lugar de dicir “iso é una bobada”, escoita. “A ver, explíqueme, convénceme”. Sexamos máis abertos. Gocemos do que facemos, porque somos privilexiados e deixemos espazo aos que veñen de atrás.
É importante que entre xente con outro perfil. Non ter sempre o mesmo perfil na cabeza. E algunha vez, cando teñas candidatos a formar parte do teu grupo, aplique una discriminación positiva, que altera tanto á xente: nas mesmas condicións, axuda a quen está en minoría, neste caso as mulleres. Mentres non esteamos na mesma situación, axúdanos ao peor. Poida que a moza non se deixe tan en evidencia e o mozo paréceche máis interesante. Pero igual non é así…
Como decidiu pasar de ser crítico coa situación a actuar activamente? Cal foi o momento clave?
A clave é que alguén que che axude neste paso estea cerca. Eu condicionoume moito viaxar a Nicaragua paira cooperar como profesor de matemáticas. Alí deime conta de que as mulleres estaban moi marxinadas, aínda que tamén eran profesores de matemáticas. Alí tomeime una marabillosa fazula. O punto foi ver ás mulleres moi marxinadas e despois reflexionar sobre o que temos aquí.
Lembro a primeira vez que fun presentar o meu traballo nun congreso, estaba a facer a tese e tiña 25 anos. Tes medo, porque tes que presentalo ante moitos expertos. Pero che dás conta de que che tratan de paternalismo a diferenza dos mozos, e iso tampouco gústache. Recordo que uno tíñame que facer una pregunta e que ao final me mirou e díxome “bo, non!”, como dicindo “non lle preguntarei”. Nese momento sentín una gran rabia porque pensei: “que cre que non saberei responder? Arraigamento! Déixame meter a pata e logo irei ao baño a chorar se o necesito”. Entón tomei un baño de realidade.
Despois, cando vin que tiña outra muller que me axudaría a denunciar a situación, empecei a facelo. Ese foi o momento no que me incorporei á Comisión de Mulleres e Matemáticas da Real Sociedade Matemática Española. Cando atopas persoas cos mesmos intereses, trátase de tecer redes.
Como ve o futuro dentro de 25 anos?
Houbo un gran retroceso en materia de igualdade e creo que é froito dunha falsa ilusión: “As mulleres xa están na ciencia, agora é cuestión de tempo”, dixo. Pero xa empezamos a dicir que non é una cuestión de tempo. Eu son optimista. En congresos e comités científicos xa non aceptamos a ausencia de mulleres, aínda que só sexa paira ser politicamente correctas. A presenza e a toma de palabra nestes lugares axudará a que as mulleres da seguinte xeración estean máis naturais.
Espero que dentro de 25 anos haxa máis mulleres líderes e que haxa máis mozas con ganas de facer ciencia, con ganas de atopar esas cousas que son importantes paira o avance da sociedade. Que non o perdan!
Buletina
Bidali zure helbide elektronikoa eta jaso asteroko buletina zure sarrera-ontzian