Forzas inexistentes

2010/02/01 Roa Zubia, Guillermo - Elhuyar Zientzia Iturria: Elhuyar aldizkaria

• Fisika

Flotar é bonito. Polo menos así nos parece. O que está a flotar non soporta presión, polo que parece a paradigma do descanso, flotar significa non ter que enfrontarse a ningunha forza. Ao flotar sentímolo. Con todo, si analízase de cerca é fácil ver que flotar non é un proceso sen forza. O contrario. Flotar significa que hai máis dunha forza que se equilibra. Neste sentido, a percepción non é un bo asesor.

No espazo vemos flotar o astronauta que se atopa no interior da estación ISS, o que escribe, o que come e o que bebe flotando ao seu ao redor. Con todo, este astronauta non escapou da gravidade da Terra. Non cae, pero recibe o "empuxe descendente" da Terra. Con todo, tamén se ve influenciado por outras forzas. E esas outras forzas, e a velocidade da estación ISS, fan que a gravidade quede compensada e o astronauta flote.

Pero todo isto é debido a que a estación ISS está a moverse dentro de una órbita e a unha velocidade de case 28.000 quilómetros por hora e case 16 voltas pola Terra nun día. Si estivese parado a esa altura, o astronauta e todos os obxectos do interior do recipiente caerían. E toda a estación comezaría a caer, até golpearse contra a superficie terrestre como calquera outra cousa.

Por tanto, ao flotar o astronauta non sente forza porque o efecto das forzas que provoca a súa presenza en órbita é compensar a gravidade. Neste caso, a percepción non é un bo asesor, pero ás veces ocorre o contrario.

Virando

Ás veces percibimos forzas inexistentes. Cada vez que collemos una curva no coche, por exemplo. O corpo móvese cara ao "exterior" da curva, polo que nos parece que hai forza cara a fóra. E esa percepción é moi real. Démoslle o nome de forza centrífuga.

Con todo, a forza centrífuga non existe. Non hai forza que empuxe cara ao exterior da curva. Si sóltase o volante, o coche continúa cara adiante e non cara ao exterior da curva. Pola contra, empuxa una forza inversa, "cara a dentro". E esa forza tamén se chama forza centrípeta. No caso do coche esta forza exércea o propio coche.

A forza centrípeta é real, existe. O centrífugo non existe. Con todo, damos máis importancia á nosa percepción que á realidade. Chamamos centrifugadora ao dispositivo que funciona en xiro moi rápido. Quizais necesitaría centripetador.

Tamén ocorre no ámbito científico. Outras forzas inexistentes conseguen una gran presenza.

No caso dos meteorólogos, o exemplo é a forza de Coriolis. O aire atmosférico non circula por unha liña recta dunha zona de alta presión a outra de baixa presión. Vaise virando e así xorden os remolinos ao redor dos anticiclóns e depresións. Pero, por que? Pois porque o aire ten que mover una distancia moi longa, necesita tempo e a Terra vira durante ese tempo. O aire segue una liña recta, pero se se mira nun mapa parece que se move nunha curva porque a zona que representa o mapa está a moverse. É un problema do punto de referencia.

A isto hai que engadir o movemento destas zonas de alta e baixa presión. Estas zonas non están paradas, a atmosfera non é una masa de aire en equilibrio, polo que se xeran movementos moi complexos de aire (e nubes).

Neste movemento o movemento da Terra non é una forza. A forza de Coriolis non existe. Pola contra, é un efecto.

E un efecto moi importante. Coriolis é un efecto a ter en conta non só na meteorología, senón noutros moitos ámbitos. É moi importante paira planificar rutas concretas de voo de avións, por exemplo.

Aí está, por tanto, a dificultade de tomar a medida. A forza centrífuga e a forza de Coriolis (e outras forzas) non son forzas reais. Non se poden utilizar nos cálculos físicos porque non existen. Os efectos que producen son reais. E coñecidas e útiles.

Sen dúbida, a percepción humana depende deles. Ao final, a percepción é una ferramenta que nos axuda a comprender o mundo. A cuestión é que hai que saber cal é o límite desta ferramenta. Sabendo isto, non hai problemas paira utilizalo.