Polinización dixital de abellas en Usurbil

2000/05/01 Avila Rodriguez, Gontzal | Avila Rodriguez, Iosune Iturria: Elhuyar aldizkaria

• Zoologia
• Ekologia

Quen colaboran coa natureza paira sacar adiante a vida saben perfectamente a importancia que ten a protección do medio ambiente, a consideración do ser máis pequeno. Aínda que serían xigantes entre as criaturas máis pequenas, as abellas teñen una importancia capital paira a natureza e o ser humano. De feito, uno de cada tres alimentos que toma o ser humano sería o resultado dun traballo realizado por unha abella, bolboreta, paxaro ou outro polinizador. Entre os insectos polinizadores atópase a abella, que representa do 73% ao 88% da polinización.

A polinización é importante!

A polinización consiste en transportar o pole que se forma nas estaminas dunha flor -parte arrar das flores- até o pistilo da mesma ou doutra flor -parte femia da flora-. É, por tanto, un proceso vital paira a vida, xa que a polinización é a principal causa de proliferación de plantas.

Paira poder transportar o pole da planta á planta utilízase máis dun camiño na riqueza da natureza. Aínda que os medios de transporte poden ser moi variados, segundo o tipo de polinización, as plantas dividíronse en tres grupos: plantas hidrófilas, anemófilas e entomófilas. Dado que as plantas hidrófilas transportan pole a través da auga, este tipo de polinización non ten gran importancia, xa que se refire exclusivamente ás plantas acuáticas. A polinización é anemófila cando o vento é o camiño elixido polo pole. As plantas gimnospermas, con sementes espidas e óvulos que crecen sobre un escamas, teñen gran importancia no caso, por exemplo nas coníferas, mentres que nos angiospermos, plantas con óvulos nun ovario pechado, ocorre con algunhas, como o millo ou o castiñeiro. No caso da polinización entomófila, os transportadores adoitan ser insectos. A polinización por insectos é moi importante en plantas angiospermas, manzanos, perales ou ciruelos. Mentres os insectos dedícanse de flores a tomar o seu alimento, néctar e pole, sen darse conta pégaselles o pole ao corpo e transpórtano sen darse conta a outra flor, asegurando así a reprodución sexual das plantas.

Listorras, moscas, escaravellos, bolboretas... son hábiles polinizadores, pero o máis hábil é a abella. As abellas polinizan máis de 3/4 do total de plantas sementadas que alimentan ao home e o 90% de todas as plantas con flores do mundo. Estímase que en ausencia de abellas perderíanse 3.000 especies de plantas. Pois algo, non?

O ecosistema, con todo, non é só cuestión de cifras, senón tamén de calidade. Cando a polinización é adecuada, os froitos son máis sans e máis grandes, pero cando é pobre o tamaño dos froitos diminúe, caen sen madurar e prodúcense deformacións. Todo iso ten una gran influencia na produción e vida do ecosistema. As raíces, sementes, follas, etc. de todas as plantas enriquecen o chan e aseguran a comida, a protección... e a supervivencia de moitos animais.

Por tanto, se está asumido que una adecuada polinización mellora a produción, por que non protexer máis á nosa? Por que non protexer máis os traballos e costumes de sempre en nosos caseríos? Proba da preocupación dos apicultores polo tema é o proxecto que a Asociación de Apicultores de Gipuzkoa e o Departamento de Xenética da Universidade do País Vasco, en colaboración coas asociacións de apicultores do País Vasco, teñen paira a recuperación e protección da abella negra de aquí. Non ten nada que ver con iso e poida que non teña tanta importancia, pero en Usurbil tamén se están facendo traballos e investigacións bonitas sobre as abellas.

Investigación da cobertura de polinización en Usurbil

Uno dos indicadores de Usurbil, ademais dos muros e sidrerías da súa igrexa, é a sensibilidade deste pobo á apicultura. Si en Usurbil existe una asociación de apicultores, inaugurouse o mel chamado Gorostitxo, e nos dous últimos anos celebrouse o Día da Abella. O último Día da Abella, o 29 de abril, no ámbito da polinización, tivo como obxectivo superar o descoñecemento da sociedade actual.

A investigación que se exporá a continuación tiña obxectivos similares. Por unha banda, coñecer a superficie non polinizada de Usurbil e os tipos de plantas desta superficie, e doutra banda, indicar a localización máis adecuada das novas colmeas que se poidan implantar no futuro, seguindo diversos criterios.

Paira a consecución destes obxectivos, coa axuda dun apicultor de Usurbil, realizouse una localización exacta das primeiras colmeas sobre un mapa topográfico. Os datos extraídos introducíronse no computador a través dos programas informáticos AutoCad e Idrisi, definindo os límites do termo municipal. Así se delimitou o ámbito da investigación. Posteriormente realizáronse mapas dixitais. Una vez dixitalizada a localización das colmeas, a cada una delas asignóuselle una zona de cobertura dun radio dun quilómetro, aínda que non existe un consenso importante entre os expertos neste criterio. No primeiro mapa detállanse os límites e colmeas do termo municipal. Este mapa daba idea de relevo, xa que era un mapa tridimensional. É importante pór puntos de orientación nos traballos con mapas. No caso da apicultura, dado que a localización das novas colmeas adoita determinarse en función da orientación, a explicación destes datos era imprescindible. De feito, o coñecemento dalgúns datos climatolóxicos permitía medir a idoneidade da localización das colmeas, principalmente a dirección principal do vento. Non só iso, tamén se podía prever en que pendente e cara a onde conviría colocar as futuras colmeas.

Ademais da orientación, podíase considerar a posibilidade de inclinación de pendentes. Así, a partir do mapa topográfico en tres dimensións realizouse o mapa de inclinación de pendentes. Con este mapa coñeceuse a dificultade de chegar a diferentes lugares. Tendo en conta que é relativamente difícil camiñar por zonas de inclinación superior a 25-30º, máis aínda cando hai que andar con carga, como adoita ocorrer na apicultura, conseguiuse saber que pola inclinación de Usurbil había pouco espazo inadecuado paira a apicultura.

Hai que fixarse na vexetación

Tras analizar as variacións da inclinación das pendentes, o seguinte paso foi observar a vexetación. Paira iso, elaborouse un mapa de plantas a partir de mapas actualmente en formato dixital. Estes mapas dixitais están constituídos por numerosas especies vexetais, polo que tiveron que adaptarse ás plantas da zona de Usurbil. Todo iso paira coñecer as especies vexetais existentes en Usurbil e a súa distribución. Todas as plantas foron incluídas en 10 grupos.

Se superpusieron o mapa da zona de polinización cuberta polas colmeas e o mapa de plantas. Paira iso elaboráronse mapas en dous e tres dimensións. A superposición de mapas permitiu determinar superficies polinizadas e non polinizadas. Grazas a este mapa púidose observar que a maior parte da superficie de Usurbil estaba cuberta por abellas. De aí xa se podía sacar bastante claro que tipo de plantas había na superficie non polinizada, e cales podían ser os lugares máis adecuados paira colocar colmeas en función desas plantas. Tendo en conta a orientación do mapa, e sabendo que os ventos e tormentas chegan maioritariamente polo noroeste, observouse que o máis adecuado é situar as novas colmeas cara ao sueste. Así, por unha banda, as colmeas estarían orientadas ao sur e por outro, terían a protección do monte.

Tamén se realizou o último mapa. Neste mapa podíase ver por unha banda a superficie cuberta pola colmea, pero doutra banda a interferencia da zona de cobertura de cada colmea coas zonas de cobertura das colmeas contiguas. Con iso, ademais de coñecer algo sobre a intensidade da polinización local, a competencia entre colmeas quedaba á vista.

Resultado do traballo

Una vez realizado os mapas e realizado o estudo, é o momento de recoller a colleita paira coñecer o resultado do traballo realizado e sacar conclusións. Destacan catro ideas principais:

1) Aproximadamente o 90% dos terreos de Usurbil están afectados por colmeas, polo que están polinizados.

2) Nas zonas centrais do termo municipal existe una forte competencia e intensidade entre colmeas, mentres que a medida que se achegan aos límites do termo municipal a competencia diminúe considerablemente e a intensidade de polinización é moito menor.

3) Desde o punto de vista de toda a polinización de Usurbil, si no futuro implántanse colmeas, haberá que ter en conta dúas zonas: a primeira ao norte, nas saias do monte Mendizorrotz, e a segunda ao sur, nas saias do monte Isasti. Xunto a estas dúas zonas principais, no límite Oeste de Usurbil, hai una serie de pequenos espazos a considerar.

4) Desde o punto de vista do tipo e orientación vexetal, o lugar máis adecuado paira a implantación de novas colmeas é o norte. A súa vexetación, ademais de estar formada por arbustos, prados e pasteiros, presenta una orientación sur. A zona sur, nas saias do monte Isasti, ao ser a maior parte das plantas coníferas, non parece ser un lugar idóneo paira a localización de colmeas.

A investigación levouse a cabo en Usurbil, pero desde o punto de vista metodológico non cabe dúbida de que se pode realizar en calquera municipio de Euskal Herria. O desexo de iniciar a apicultura pode axudar a quen non ten un criterio claro. Os procesos de polinización adecuados son necesarios paira a natureza e o ser humano paira poder estar sans. Niso pódese axudar á natureza. Por tanto, que rompan os límites e esténdase a polinización!