Cecilia Payne. Estrelas de hidróxeno

2013/01/01 Etxebeste Aduriz, Egoitz - Elhuyar Zientzia Iturria: Elhuyar aldizkaria

• Historia
• Biografiak
• Astronomia

Sir Arthur Eddington estaba a impartir una conferencia sobre a expedición realizada en 1919 á illa Príncipe do Golfo de Guinea. Naquela expedición, con medicións realizadas nunha eclipse solar, puido demostrar a teoría da relatividad de Einstein. A moza Cecilia Payne asistiu a esta charla de forma imprevista por casualidade, xa que no último momento un amigo non puido asistir e deulle entrada. Con todo, aquela charla encantoulle. "A miña visión do mundo cambiou radicalmente --escribiría na súa autobiografía -, cando volvín á miña clase deime conta de que podía escribir toda a conferencia literalmente... Creo que tres noites non durmira. O meu mundo axitouse tanto que tiven una especie de crise nerviosa". Decidiu ser astrónomo.

Xa tiña claro que quería ser científico. É máis, aquel momento no que non se podía chegar: "temíame pensar que cando chegaba á idade de empezar a investigar todo ía estar localizado". Durante a súa estancia na escola realizou un experimento paira investigar a eficacia da oración. O estudo dividiuse en dous grupos, pedindo paira uns o éxito da oración e paira outro non. No segundo caso obtivo mellores resultados.

Cando escoitou a conferencia de Eddington estaba a estudar ciencias naturais na Universidade de Cambridge. Pero despois da charla tiña claro que quería ir polo camiño da astronomía. Un tempo despois, nunha xornada celebrada no Observatorio de Cambridge, tivo a oportunidade de atoparse con Eddington e mostrarlle o seu desexo. quedou pensable por un momento, pero respondeu que "non vexo problemas insalvables". Despois recomendoulle ler varios libros, pero Payne xa os leu todos. Entón autorizoulle a acceder á biblioteca do observatorio e puxo á súa disposición todas as revistas científicas de astronomía. Abriuse un mundo.

Terminou os estudos de Cambridge, pero ao ser muller non lle deron a licenciatura (1948 empezáronse a licenciar mulleres en Cambridge). Payne sabía que non podía ser máis que profesor en Inglaterra. E non era o que quería. Nunha visita a Inglaterra do director do Observatorio de Harvard en 1922, Harlow Shapley, Payne non perdeu a oportunidade: Díxolle que lle gustaría ir a Harvard paira investigar en astronomía. Así o recomendou o propio Eddington, que se quería dedicarse á astronomía o mellor era saltar a Estados Unidos, por exemplo ao Observatorio de Harvard.

Eddington tamén falou a Shapley sobre Payne: "Creo que pode ter un gran futuro... ademais, é vibrante e con moita enerxía traballando". E non foron as únicas flores que Shapley escoitou sobre Payne. Todo o mundo faláballe perfectamente daquel mozo.

Ao ano seguinte Payne viaxou a Estados Unidos. No Observatorio de Harvard púxose en marcha un programa de bolsas paira mulleres, e Payne foi o segundo alumno do programa.

Doutoramento baixo a dirección de Shapley. Un gran traballo: chegou a explicar de que estaban feitas as estrelas na tese. Estudando os espectros das estrelas, Payne descubriu que todas as estrelas tiñan basicamente a mesma composición, principalmente de hidróxeno e helio. En contraposición ao que se pensaba entón, Payne dicía que o Sol non tiña a mesma composición que a Terra, e mesmo no Sol, e no resto das estrelas, o hidróxeno era un millón de veces máis abundante que todos os demais elementos.

Os resultados de Payne eran incribles, imposibles. Todos os expertos estaban convencidos de que o Sol tiña a mesma composición que a Terra e de que os elementos estaban na mesma proporción. Antes da publicación da tese, Shapley enviouna ao experto Henry Norris Russel da Universidade de Princeton. E el respondeu: "Está claro que é imposible que o hidróxeno sexa un millón de veces máis abundante que os metais". Payne finalmente tivo que pór una nota na súa tese: "as abundancias de hidróxeno e helio calculadas probablemente non son reais".

Pero ao cabo de poucos anos, quedaría claro que os cálculos de Payn eran correctos. "Non hai máis pracer que atoparnos con algo que non se pode entender segundo as ideas aceptadas", escribiu Payne.

Foi un gran descubrimento. Con todo, tras o doutoramento, non tivo postos oficiais no Observatorio de Harvard. De 1927 a 1938 traballou como axudante de Shapley. E polas malas condicións, nalgún momento estivo a piques de abandonar o traballo. "Desde o lado material, ser muller foi una gran desvantaxe. Foi una historia de baixos salarios, falta de status, lentos progresos… Foi un caso de supervivencia, non do máis forte, senón do máis obstinado e perseverante", afirmou na súa autobiografía.

A carreira científica non foi fácil paira Payne. "Cheguei ao desexo de que todo traballo científico publíquese de forma anónima, avance ou retroceda polo seu mero valor. Pero non é un desexo realista, seino", afirmaba. A súa vocación era firme. E deixaríao claro despois: "Non fagas una carreira científica buscando fama ou diñeiro. Hai formas máis sinxelas e mellores paira conseguilas. Só se non satisfaiche nada, porque seguramente non conseguirás nada máis. O teu premio será ver que a medida que subas o horizonte expándese".

Pasou toda a súa vida en Harvard, a maior parte do tempo investigando estrelas variables. En 1938 Shapley conseguiu contratar a Payne como astrónomo. Case 20 anos despois, en 1956, déronlle o título de professor e nomeáronlle xefe do Departamento de Astronomía. E en 1976 a comunidade de astrónomos recoñeceulle a súa excelencia co Premio Henry Norris Russell. No acto de entrega do premio Payne dixo: "o premio do mozo científico é a emoción de ser a primeira persoa do mundo que ve ou entende algo. Nada pódese comparar con esta experiencia".