Doces de sal da vida acuática

2008/02/01 Etxebeste Aduriz, Egoitz - Elhuyar Zientzia Iturria: Elhuyar aldizkaria

• Biologia
• Ekologia

Aínda que ambas son zonas acuáticas, existe una gran diferenza entre vivir en augas mariñas salgadas ou en augas doces de ríos e lagos. Precisamente esa é a diferenza máis importante, ser salgada ou doce. A concentración de sales no medio condiciona moito a vida.

Se facemos un esquema moi simple dos seres vivos, podemos dicir que son una solución acuosa rodeada dunha membrana --cortiza corporal -. E paira seguir vivindo é necesario manter as concentracións desta solución dentro dun rango estreito (homeostasis). É dicir, os seres vivos deben manter a súa contorna interior o máis estable posible.

Con todo, en moitas ocasións, as condicións do medio exterior son moi diferentes do medio interior dos seres vivos. Case todos os animais vertebrados (peces, anfibios, réptiles, aves e mamíferos) presentan a mesma concentración de sales en sangue: 0,9%. A concentración de sales no mar é do 3,5% e a de auga doce non chega ao 0,1%. Por tanto, en moitos casos, os seres vivos que definimos como disolución viven noutra solución de concentracións moi diferentes.

E entre disolucións de diferente concentración sempre existe una tendencia natural a igualar concentracións. Paira iso, por unha banda, os solutos tenden a moverse dun lugar máis concentrado a outro menos concentrado. Chámase difusión. E doutra banda, a ósmosis, é dicir, cando hai una membrana semifiltrante intermedia que deixa pasar a auga, pero non o soluto-- a auga pasa por unha pequena concentración de solutos a unha alta concentración. Ou o que é o mesmo, a ósmosis é a difusión da auga.

Nós tamén percibimos os efectos da ósmosis na nosa pel. Se pasamos demasiado tempo na ducha, por exemplo, a auga doce ten menor concentración de sal que nós, polo que a pel absorbe a auga e saímos cos dedos engurrados. Cando nos bañamos no mar, a pel perde auga e logo notámola seca e tensa.

Loita contra a contorna

Así, moitos animais acuáticos teñen un problema que resolver coa salinidade ou a falsidade. Algúns, como a maioría dos invertebrados mariños, solucionan este problema da forma máis sinxela: presentan a mesma concentración salina do medio nos fluídos interiores. Dise que estes seres son osmoconformistas; se a concentración do medio cambia, o seu corpo cambia da mesma maneira. Por iso, en xeral, non son capaces de soportar cambios e deben vivir en medios estables (no mar).

Con todo, moitos outros animais son osmoreguladores: a súa concentración de sales no seu corpo é diferente á do exterior. Como xa se comentou, practicamente todos os vertebrados mariños manteñen o corpo en case una cuarta parte da concentración salina ambiental. Por iso dise que son hipoosmóticas. E a maioría dos animais de auga doce son hiperosmóticos co medio, debido á súa maior concentración de sales que o medio.

Os animais que viven en augas doces tenden, por tanto, a tomar auga e a perder sales --por ósmosis e difusión-. E deben afrontar esta tendencia paira manter as condicións do medio interior. A auga que entra pasivamente é eliminada polo sistema de excreción. Os riles dos peixes de auga doce producen ouriños moi diluídos, eliminando así a auga sobrante. Paira compensar a perda de sales, por unha banda, obtéñense da comida e, por outro, absórbense activamente contra o gradiente, disipando enerxía. Isto ocorre, por exemplo, nas branquias de peces e nas proximidades do opérculo, así como na pel dos anfibios.

No mar, á marxe dos invertebrados osmocosmonformistas, os vertebrados teñen un problema contra a auga doce. Tenden a deshidratarse e os sales penetran exteriormente ao medio interior por difusión. Existen diferentes estratexias paira afrontar este problema.

Os elasmobranquios (quenllas, peces...) en lugar de expulsar a urea, acumúlana nos fluídos do corpo. Na maioría dos vertebrados, esta concentración de urea afectaría negativamente ás proteínas, pero os elasmobranquios acumulan tamén óxido de trimetilamina, que protexe as proteínas fronte á urea. Estes compostos conseguen a mesma concentración osmótica que a auga de mar en fluídos interiores, evitando así a perda de auga por ósmosis. Con todo, inxéctanselles electrolitos inorgánicos por difusión (Na + e Cl -, principalmente) que teñen una glándula especial de expulsión no recto.

A concentración osmótica interna do resto de peixes mariños (teleósteos) é case catro veces menor que a do mar, polo que tenden a perder auga. Por iso, producen ouriños concentrados nos riles paira reducir a perda de auga. Con todo, seguen perdendo auga --sobre todo polas branquias - e paira solucionalo teñen que beber. Absorben entre o 70% e o 80% da auga de bebida e pasa ao sangue. Pero a auga que beben é, está claro, salgada, polo que deben eliminar activamente esa sae grazas ao traballo dos riles, por unha banda, e desde as branquias, traballando contra os peixes de auga doce. Finalmente, grazas ao traballo dos riles e as branquias, o resultado é a retención de auga.

Os réptiles mariños e as aves teñen glándulas salinas como as quenllas ao redor das fosas nasais. Estas glándulas producen e expulsan una solución concentrada de Na + - e Cl. Grazas a estas glándulas, réptiles mariños e aves poden beber auga salgada do mar.

Pola contra, os mamíferos mariños carecen de glándulas salinas ou mecanismos especiais de eliminación de sales. Por iso, non poden beber auga de mar ou polo menos o menos o menos posible. Así, aínda que están rodeados de auga, teñen un problema similar ao dos animais desérticos. Paira combatelo, teñen uns riles moi eficaces e son capaces de producir ouriños moi concentrados. Ademais, ademais de obter auga dos alimentos, teñen un metabolismo adaptado paira beneficiarse da auga metabólica (auga obtida como produto final do metabolismo).

En dúas augas

Non todos os animais acuáticos teñen a mesma capacidade de adaptación á concentración salina do medio. Algunhas son estenohalinas: o atún e o peixe ouro só poden vivir nunha estreita marxe de salinidade. Outras son as choivas halinas, que poden soportar tramos de salinidade máis amplos, desde a auga doce até a auga salgada do mar.

As choivas fluviais adoitan habitar en zonas de encontro entre ríos e mares. Nestas zonas as condicións son moi variables. Pero tamén hai xente que pasa dunha a outra. O salmón e a lamprea nacen no río e diríxense ao mar paira regresar ao río paira reproducirse. As anguías, pola súa banda, fan o contrario: nacen no mar, crecen no río e volven ao mar.

Os animais que realizan este tipo de migracións deben cambiar totalmente a súa fisiología e comportamento paira pasar dun medio a outro. Por exemplo, cando un salmón está en auga doce, practicamente non bebe -que entra na comida- e os seus riles producen abundantes ouriños diluídos. Pero a medida que o salmón novo achégase ao mar, empeza a beber e os riles producen cada vez menos ouriños e máis concentrada. Ademais, o mecanismo de penetración dos sales das branquias comeza a funcionar ao revés, extraendo ao exterior os sales que antes introducía.

Estes cambios prodúcense de forma gradual e durante eses días ou semanas os salmóns novos atópanse nas bocas dos ríos, en augas cada vez máis salgadas. Una vez preparados, mergúllanse no mar, onde permanecen varios anos. Despois, cando o salmón maduro está preparado paira reproducirse, volve á boca do río onde naceu e inviste os cambios realizados cando era novo, recuperando as capacidades da mocidade paira volver subir o río.