A biotecnoloxía beneficio ou en detrimento de a agricultura?

2002/03/17 Mendiburu, Joana - Elhuyar Zientziaren Komunikazioa

• Bioteknologia

Non hai máis que mirar aos caseríos de Euskal Herria paira ver canto cambiou a agricultura nos últimos anos. Na actualidade non existe una agricultura sen laboratorio no fígado e, ademais, pode ser demasiado tarde paira descartar as achegas da biotecnoloxía.

As plantas xeneticamente modificadas son as que se nos ocorren nada máis mencionar a biotecnoloxía, pero é moito máis que esta. A biotecnoloxía consiste no uso de organismos e procesos biolóxicos paira a fabricación e conservación de alimentos. Desde que na década dos 50 clarificouse a natureza e funcionamento dos ácidos nucleicos (ADN e ARN), abríronse novas portas de manipulación nos elementos que compoñen os organismos vivos. Grazas a estes descubrimentos, a biotecnoloxía foi máis aló da compatibilidade sexual paira lograr a ‘hibridación’.

No sector agrícola (incluíndo silvicultura e pesca), as aplicacións da biotecnoloxía permitiron a creación de novas especies que non podían formarse por vía natural, así como plantas resistentes a insectos, todas elas plantas e animais modificados xeneticamente. A clonación, é dicir, os individuos coa mesma información xenética utilízanse cada vez máis e algúns deles xa están patentados.

Paira que a biotecnoloxía?

A biotecnoloxía utilizouse paira lograr obxectivos contrapostos. En primeiro lugar, a biotecnoloxía foi una vía paira mellorar a rendibilidade da agricultura nos países desenvolvidos. Neste sentido, o traballo de laboratorio deu lugar a especies máis resistentes a certas patoloxías, especies que chegan máis rápido á madurez sexual ou que nunca chegan (como troitas e salmóns), herbicidas e pesticidas cada vez máis eficaces, alimentos complexos adaptados a cada especie, plantas adaptadas ás novas condicións, etc.

Pero a biotecnoloxía ten outros retos. Por exemplo, o traballo de laboratorio pretende protexer ás especies autóctonas dos países en desenvolvemento, e coa intención de convertelas en combustibles existe a idea de converter os cereais en materia plástica. Moitos dos microorganismos utilizados paira a recuperación biolóxica de chans contaminados ou auga tamén son modificados xeneticamente. Está claro, por tanto, que a biotecnoloxía é un campo con moitas vías de investigación e que moitas das súas investigacións teñen como obxectivo aplicacións concretas.

Entre os beneficios hai expertos que afirman que a biotecnoloxía é una vía paira reducir a fame no mundo. E é certo que a biotecnoloxía permitiu aumentar a produción e adaptar algunhas especies ás novas condicións. Por exemplo, desenvolvéronse plantas que crecen en chans acedos (o 40% dos chans cultivables do mundo son acedos) ou básicos (máis do 25%). Pero non hai que esquecer que todas estas fórmulas máxicas escóndense nos laboratorios dos países desenvolvidos e, por tanto, como sempre, están en mans duns poucos.

Segundo Mertxe de Renobales, profesora da facultade de Farmacia da UPV/EHU, "atopar una solución a este problema é moi complexo e a solución debe ser integrada. O informe da FAO prevé que paira 2050 haxa 9.000 millóns de habitantes no mundo, dos cales 7.000 millóns serán habitantes do terceiro mundo. Segundo o mesmo informe, o aumento da produción é imprescindible, sobre todo naqueles países nos que a alimentación é insuficiente. Si en 2050 a produtividade das colleitas é a mesma que en 1997, seméntaa requirirá 1.600 millóns de hectáreas máis (na actualidade cultívanse 1.500 millóns de hectáreas), paira o que habería que realizar deforestacións masivas.

Desde o punto de vista científico-técnico, as plantas transxénicas poden axudar a resolver esta situación. Digo que poden axudar porque non hai que perder de vista a clave de todo e, por tanto, necesítanse outras solucións."

Biotecnoloxía e seguridade

Todas estas manipulacións nos laboratorios que se realizan con produtos alimenticios provocan un pánico no consumidor occidental e, dado que aínda quedan moitas preguntas pendentes, esta desconfianza é razoable en certa medida. En palabras de Mertxe de Renobales Scheifler "poden existir moitas opinións lexítimas neste punto; mentres que os consumidores occidentais preocúpanse por cuestións relacionadas coa alerxia, os habitantes dos países en desenvolvemento poden estar interesados en aumentar a produtividade da colleita".

Con todo, segundo Mertxe de Renobales Scheifler, "as colleitas transxénicas filtran uns controis que non soportan as colleitas melloradas con métodos convencionais antes da súa comercialización. Ademais, acéptanse individualmente e nunca por grupos (por exemplo, todos o millo Bt). Hai que ter en conta que o risco cero non existe e saber que se aplicásemos os mesmos controis e criterios estritos aos produtos de supermercados ou farmacias, os andeis poderían quedar semidesnatadas. Por suposto, hai que seguir investigando ao redor da alerxia, xa que hai aspectos sobre os que se necesita máis información, e así o aconsellan a Academia Nacional de Ciencias de Estados Unidos e a Royal Society do Reino Unido".

Tamén é sorprendente a disparidade dos cambios producidos pola biotecnoloxía que reciben os consumidores dun país a outro. Por exemplo, en Estados Unidos as especies xeneticamente modificadas tómanse con total normalidade, mentres que en Europa son as que máis desconfianza xeran. Pola contra, as bacterias que se utilizan en Francia paira producir queixo asustan en Estados Unidos.

Está claro que as investigacións van a moita máis velocidade que os hábitos dos consumidores, as leis e os estudos de saúde, polo que as opinións sobre a biotecnoloxía son moi contrapostas. A todo isto non lle resulta fácil tomar medidas, pero mentres tanto, como lector, o tempo de cociñar os legumes cun cheiro agradable, e bo!

Publicado no suplemento Estación de Gara.