Estamos sós no Universo?

1998/07/01 Fernandez Muerza, Alex Iturria: Elhuyar aldizkaria

• Astronomia

Baixo o ceo estrelado, pola noite, e a natureza ao noso ao redor. Notamos de cheo a grandeza do universo. E salguen da nosa boca as preguntas que xorden habitualmente nestes momentos: Estamos sós? A vida só está na Terra?

Paira dar resposta científica a estas preguntas creouse o programa SETI (Search for Extraterrestrial Intelligence). Este programa é agora máis coñecido desde que se realizou a película “Contact” de Hollywood, baseada no libro do mesmo nome do investigador e escritor Carl Sagan.

Jill Tarter, científico que utilizou Sagan paira crear o seu propio protagonista, resume así o obxectivo do programa SETI: “Estamos a tratar de facer un experimento sobre a nosa tecnoloxía de anticuado paira crer que podemos escoitar o sinal da tecnoloxía remota con radiotelescopio”.1

En definitiva, as civilizacións extraterrestres, aínda que existen, poden utilizar como nós ondas electromagnéticas paira transmitir datos. Entón, temos que facelo como buscamos un programa de radio na nosa radio de casa: atopar a frecuencia do emisor. Por baixo dun GHz, a nosa galaxia, a Vía Láctea, emite demasiado “ruído” (radiación sincrotónica). Por encima dos 10 GHz, as moléculas da atmosfera absorben as ondas. Entre 1-10 GHz (lonxitude de onda entre 3 e 30 cm) é o que o ser humano pode ouvir. Neste rango atópanse as lonxitudes de onda de hidróxeno (H) e hidróxido (OH), abundantes no Universo. Pode pensarse, por tanto, que os alieníxenas poden utilizar estas dúas lonxitudes de onda.

Presentación da idea de Nature

En setembro de 1959 publicouse na revista Nature o artigo Searching for Intererstellar Communications. Os físicos Giuseppe Cocconi e Philip Morrison explicaron como se poden utilizar os radiotelescopios paira recoller os sinais das civilizacións extraterrestres.

Na última parte do artigo vese claramente que Cocconi e Morrison sospeitaron que a súa proposta ía recibir críticas: “Os lectores poden pensar que estas especulacións son de ciencia ficción (...) Medir a probabilidade de éxito é difícil, pero si non o facemos, a probabilidade de éxito será cero”.4

En 1960, sen coñecer a proposta de Cocconi e Morrison, Frank D. O astrónomo Drake seleccionou en Green Bank, o Observatorio National Radio Astronomy de Virginia, as estrelas Epsilon Eridani e Tau Ceti, a once anos-luz, paira tentar localizar as transmisións de radio. Chamoulle “Proxecto Ozma” en honra ao imaxinario Oz. Só atoparon o sinal dun avión espía U2, pero o proxecto abriu a porta á procura sistemática.

Ecuación de Drake e Bioastronomía

En 1961, no primeiro acto da National Academy of Sciences (NASC), con motivo da conferencia de SET, Drake desenvolveu a ecuación que leva o seu nome. Con esta ecuación mídese a cantidade de civilización tecnolóxica que pode haber na Vía Láctea, aínda que tamén pode utilizarse paira todo o Universo.

En definitiva, tendo en conta os datos que coñecemos, a ecuación móvese no campo da hipótese, como se utiliza a ecuación, xa que se poden obter datos diferentes (ver táboa adxunta). Hai outro problema: Vives fóra da Terra, ou só está na Terra, porque é algo moi curioso?

Paira dar esperanza aos investigadores do SET hai una teoría exposta polos científicos Charles Darwin, Oparin ou Haldane e experimentada en 1952 por Stanley Miller e Harold Urey da Universidade de Chicago. Esta teoría propón que, debido á enerxía da atmosfera da Terra, formáronse moléculas orgánicas simples. Estas, mediante outras reaccións químicas, convertéronse en moléculas máis complexas até obter a primeira molécula autoproliferativa.7

Ademais, tras a observación de microondas, no espazo interestelar atopáronse moléculas pluriatómicas, moitas delas orgánicas. Os científicos creen que estas moléculas xeran po nas minchas interestelares.

Doutra banda, Fred Hoyle e Chandra Wickramasing consideran que o material orgánico que provocou a evolución foi transportado desde o espazo ocupado por cometas e meteoritos á Terra.9

Carl Sagan, paira demostrar que a vida non é tan rara, inventou o principio de “aceptar a mediocridade”. Segundo isto, a Terra é un planeta normal, polo que pode haber outros moitos como a Terra. Isto non quere dicir que haxa una vida como a da Terra, xa que a vida é universal.

Estes e outros descubrimentos sorprendentes tanto na Terra como no espazo (por exemplo, os microbios fósiles do meteorito vindo de Marte) abriron un novo campo biolóxico: a bioastronomía ou a investigación da vida fóra da Terra.

SETI despois do Ozma

Na década de 1960 os rusos dominaron o programa SETI. Científicos tradicionais da República Soviética utilizaron antenas omnidireccionales paira investigar grandes áreas celestes.

A principios dos anos 70, os membros do Ames Research Center da NASA (Mountain View, California) iniciaron as súas investigacións coa axuda dun grupo externo, baixo a dirección de Bernard Olivier, de Hewlett Packard Corporation. Tratábase do Proxecto Cyclops, base do posterior proxecto SETI.

Posteriormente, nos últimos anos da década dos 70, o Ames Research Center (AMC) e o Jet Propulsion Laboratorio (JPL) da NASA (Pasadena, California) acolleron varios programas SETI. En AMC desenvolveron o programa “Target Search”, que investigou mil estrelas como o Sol. Pola súa banda, en JPL comezaron o programa “Sky Survey” paira atopar sinais no ceo.

Millóns de canles

Mentres os equipos do DNA traballaban, Paul Horowitz, da Universidade de Harvard, fabricou un aparello chamado “Sentinel” capaz de analizar 131.000 canles por segundo. Posteriormente, en colaboración coa Planetary Society de Carl Sagan, Horowitz desenvolveu a META (Million Channel ExtraTerrestrial Assay) paira investigar 8 millóns de canles por segundo. Ao mesmo tempo, os equipos da NASA fixeron outro sistema como META: MCSA (Multi Channel Spectrum Analizer).

A información que reciben estes sistemas produce mil millóns de bits, o que debe ser investigado inmediatamente. Segundo o astrofísico e membro do SET da Universidade de Zaragoza, Miguel Anxo Sabadell, “os científicos do SET tiveron que desenvolver algoritmos e microchips VSLI (Very Large Scale Integration)”.12

Proxectos Phoenix e BETA

O 12 de outubro de 1992 o DNA desenvolveu o seu proxecto máis ambicioso tras 15 anos de investigación e 58 millóns de dólares investidos: HRMS (High Resolution Microwave Survey). Segundo o director do programa, John Billingham, “nos primeiros minutos fixemos máis observacións que até agora”.13

Pero un ano despois, o Congreso estadounidense decidiu non conceder máis axudas económicas. Na actualidade, o proxecto HRMS segue vivo a través de axudas privadas baixo o nome de “Proxecto Phoenix”. O 2 de febreiro de 1995 iniciouse a investigación do radiotelescopio de 64 metros de diámetro do Parque en Australia. Os traballos concluíron o 6 de xuño e trasladáronse desde Australia a Arecibo, Porto Rico, onde se atopa o maior radiotelescopio de 300 metros de diámetro do mundo. Segundo os primeiros plans do DNA, a fase de observación do Proxecto Phoenix finalizará no ano 2001. Agora, sen axudas públicas, o equipo de Phoenix debe conseguir 3 millóns de dólares anuais paira seguir traballando.

O 30 de outubro de 1995, Planetary Society e Horowitz prepararon o proxecto BETA (Billion channel ExtraTerrestrial Assay). Micron Technology, Intel, MicroDevices ou Hewlett Packard ofreceron apoio tecnolóxico paira analizar mil millóns de canles por segundo.

Ademais, a Universidade de Berkeley e a Asociación Planetary Society están inmersos no proxecto SERENDIP e no telescopio de Arecibo.15

SETI Institute e SETI League

SET, como se pode ver, xerou moitos proxectos. Dentro do SET hai dúas entidades: SETI Institute e SETI League. Aínda que sexan diferentes, as súas relacións son sólidas e estreitas.

SETI Institute nace do equipo desenvolvido polo DNA, cando o Congreso suspendeu a subvención. Agora, con financiamento privado, traballan no Proxecto Phoenix. Paira iso utilizan as últimas tecnoloxías. Frank Drake e Tom Pierson son o presidente e o director respectivamente.

Pola súa banda, SETI League é una asociación mundial de radioastrónomos. A base desta asociación é o Proxecto Argus: investigar todo o ceo buscando una sinal. Paira iso utilízanse equipos fabricados en caso16. H. Paul Shuch é o director de SETI League e o presidente Richard Factor.

Outros beneficios do SET

Ademais, segundo os membros do SET, ademais de buscar sinais extraterrestres, os proxectos SETI teñen outros beneficios. Paira detectar o cancro, a Universidade de South Florida, en palabras de Seth Koshtak, utiliza os algoritmos inventados polos do SET. En opinión doutro membro de SETI League, Richard Tyndall (rtyndall@juno.com), os seus experimentos axudan a mellorar as telecomunicacións no campo da radiotecnología. Segundo Amanda Baker, coordinadora xeral da SETI League francesa (abaker@cea.fr), o equipo utilizado no Proxecto Phoenix permite atopar novas galaxias.

E si contactamos?

Ademais de escoitar enviáronse mensaxes. O 16 de novembro de 1974, desde Arecibo transmitiuse unha mensaxe a unha frecuencia de 3.280 MHz e dirixido ao grupo M13. A mensaxe era de 1.679 bits e contiña información sobre química, bioloxía, sistema solar e humanos.17

Doutra banda, as sondas Pioneer 10 e Pioneer 11 levan una placa de ouro cunha imaxe humana e información sobre o estado do Sistema Solar. Estas sondas son máquinas realizadas polos primeiros seres humanos que saíron do Sistema Solar.

E que pasa si recibimos una sinal? Miguel Anxo Sabadell (mas@geophysica.unizar.es) considera que antes de dar resposta, “paira a detección hai que utilizar o protocolo de 1992, é dicir, as asociacións internacionais teñen que estar de acordo paira enviar a mensaxe. Con todo, tendo en conta os grandes intervalos espaciais, as conversacións non son moi áxiles”.

Ecuación de Drake

N = R * fp * ne * fl * fi * fc * L

• 

  Paul Shuch, director da SETI league na National Radio Astronomy.

  SETI League
  N: Civilizacións na galaxia
• R: Tempo de creación dunha estrela
• fp: Estrelas dos planetas
• ne: Planetas que poderían ter vida
• fl: Planetas con vida
• fi: Os planetas con vida intelixente
• fc: Planetas con seres capaces de realizar comunicacións interestelares
• L: Tempo no que una civilización é detectable.

Paira saber máis sobre esta ecuación, pódese ler o libro “Communication with Extraterrestrial Intelligence” de Carl Sagan. Este libro recolle a memoria da reunión de Moscun ceti celebrada en 1971.18