Recoñecemento ás marabillas

2013/11/01 Zubia Gallastegi, Bego - Elhuyar Zientzia Iturria: Elhuyar aldizkaria

• Geologia

"A historia da Terra está escrita en rocas. Si perdésese un capítulo, una parte da historia perderíase paira sempre". As palabras da geóloga Miren Mendia apuntan á necesidade de coñecer e protexer o patrimonio xeolóxico, e precisamente paira responder a esta necesidade elaboraron o Inventario de Puntos de Interese Xeolóxico do País Vasco.

Segundo sinalou o profesor Mendia, "porque queremos o que coñecemos", un dos obxectivos do inventario foi conseguir o coñecemento do patrimonio. Con todo, non foi a única intención. Ademais de ser una ferramenta de difusión do coñecemento, as administracións poderán tomar decisións e os autores esperan que sexa una ferramenta útil paira fomentar o ecoturismo.

O inventario foi froito do traballo dun amplo grupo de expertos. O equipo dirixido pola profesora da Universidade do País Vasco, Miren Mendia, en colaboración con Asier Hilario, foi constituído por vinte acodes que elaboraron un inventario sistematizado co obxectivo de identificar, describir e valorar o patrimonio xeolóxico da Comunidade Autónoma do País Vasco.

O antecedente do Inventario de Zonas de Interese Xeolóxico do País Vasco foi o proxecto piloto posto en marcha na Reserva da Biosfera de Urdaibai. O traballo realizado en Urdaibai permitiu elaborar a metodoloxía e fixar os parámetros de valoración. Segundo esta metodoloxía, os principais criterios paira a elaboración do inventario foron o valor intrínseco dos centros de interese, a capacidade de divulgación e a capacidade de uso turístico.

O profesor Mendia explicou que son varias as variables que hai que ter en conta á hora de valorar os puntos de interese: "Una delas é a abundancia ou a escaseza. É dicir, hai que ter en conta se un determinado afloramiento é raro nun determinado medio xeolóxico, ou si é moi estendido. Ademais, hai que saber si é representativo dun contexto xeolóxico, é dicir, dos procesos que se produciron no pasado". Así mesmo, a valoración dos puntos de interese dependerá da súa relevancia científica, tendo en conta se se menciona nas revistas científicas da área, é dicir, si é internacionalmente coñecida. Un destes espazos de especial relevancia internacional é o estratotipo da praia de Gorrondatxe. De feito, os estratos situados no cantil da praia de Gorrondatxe, no litoral biscaíño, son un referente mundial da era lutética por decisión da Unión Internacional de Ciencias Xeolóxicas.

Tendo en conta as variables marcadas pola metodoloxía, o resultado da primeira selección de expertos foi a identificación de 300 emprazamentos, que tras ter en conta os criterios de valoración seleccionaron 150. O inventario realizouse a petición do Departamento de Medio Ambiente e Política Territorial do Goberno Vasco, solicitando un documento que recollese 150 puntos de interese.

Completouse a ficha de cada un dos puntos de interese designados polo inventario. Á descrición detallada de cada emprazamento, os autores engadiron una valoración en base aos criterios considerados, así como una cartografía detallada. Agora, co obxectivo de dar a coñecer o Inventario de Centros de Interese Xeolóxico da Comunidade Autónoma do País Vasco e decidir os pasos que se poden dar no futuro, o Goberno Vasco ten previsto pór en marcha un proceso de participación dirixido a administracións, asociacións e cidadanía.

Máis aló da colección de puntos de interese, os autores esperan que contribúa á difusión do coñecemento da xeoloxía. O documento encherá un baleiro importante neste sentido xa que o descoñecemento xeolóxico é evidente. "Normalmente a xente non ten problemas paira separar dúas árbores, pero poucos saben diferenciar dúas pedras", subliñou o profesor Mendia. "Non temos conciencia dos temas que nos dá a Terra. fontes de enerxía, materias primas... Todo isto é geodiversidad e a historia da humanidade está estreitamente ligada á evolución destes recursos".

Pillow-lavas de Meñakoz

Os fornos que aparecen no extremo occidental da praia de Meñakoz constitúen una das coadas máis representativas do vulcanismo do Cretácico Superior da Conca Vasco-Cantábrica. Esta espectacular coada de lavas almohadilladas (pillow-lava) é a que fai que sobresaia.

Ed. Miren Mendia

Lávalas almohadilladas chámanse en forma de grandes esferas pisadas. Estas formas dan lugar a erupciones volcánicas submarinas e as de Meñakoz son excelentes mostras das características xerais dos fornos submarinos.

Ed. Miren Mendia

Desde unha coada de lava con disyunción columnar a uns pilows de gran tamaño (mega-pillows), até unha transformación completa e continua que conduce aos fornos de pillow-pil, pódese ver en Meñakoz una magnífica asociación de fazie volcánico. Esta transformación é visible en moi poucos lugares do mundo, xuntos este tres fazie. Un deles é Meñakoz.

Val glaciar de Arritzaga

Ed. Miren Mendia

É o único val da morfología glaciar da Comunidade Autónoma do País Vasco, e é a pegada dun glaciar de fai 30.000 anos. Cunha lonxitude de cinco quilómetros e un espesor de entre 70 e 100 metros, deixou indicios claros na paisaxe.

Ed. Miren Mendia

Os círculos glaciares principais teñen orientación nordés e sitúanse baixo a cima do Ganbo, na vertente oeste do val. Desde esta zona superior, a pila de xeo baixaba cara ao glaciar principal. Nel atópanse as rocas erosionadas abandonadas polo xeo e os chanzos glaciares.

Ed. Miren Mendia

Na morfología do val pódese ver una clara transición. O tramo superior ten forma de Ou, característica típica dos vales glaciares, mentres que o tramo inferior do val ten forma de V, característico dos vales formados polos ríos. Nel, a canle escavou un profundo río. A característica máis importante do conxunto é a morrena grande (800 m. de altura), situada xunto ao mineiro chamado Buruntzunzi.

Pliegues de Barrika e Txitxarropa

Ed. J.C. Iturrondobeitia

Na rotonda situada no quilómetro 24 da estrada que une as localidades de Sopelana e Plentzia, no litoral biscaíño, o camiño que parte cara ao oeste conduce á praia de Barrika. O que se achegue a el, antes de saír aos espectaculares cantiis, deberá tomar en conta as mareas. O percorrido débese realizar con marea baixa e dar por finalizado o percorrido antes de subir a marea.

Ed. Ander Gómez Branco

Nestes impoñentes muros pódense ver diversas estruturas: pliegues, cabalgamentos, tectónicas de escamas, duplex... As súas rocas están formadas por flysch areniscoso e flysch calcáreo, e en determinados lugares pódense atopar rocas volcánicas.

Ed. Ander Gómez Branco

Na sección vertical do cantil aparecen materiais e estruturas no plano vertical, mentres que na rasa intermareal estas estruturas poden verse horizontalmente.

Ed. Ander Gómez Branco

Os materiais do Cretácico Superior Cenómico e Turónico (fai 100.000 e 93.000 anos) son os que ven encartados e deformados en Barrika.

Val do sal de Salinas de Añana

A explotación mineira ao aire libre é o centro de interese xeolóxico que alberga Salinas de Añana, pero aquí non se aprecian movementos de maquinaria, explosións bruscas ou similares. A auga, o sol e a obra silenciosa do ser humano foron suficientes en Salinas de Añana paira obter sal ao longo dos séculos, e é o resultado do tesouro xeolóxico deste pobo alavés.

Ed. Asier Hilario

A explotación salina é de época romana. As augas subterráneas erosionan e descompoñen a roca salina, auga mesturada co sal que salgue dos mananciais. A presión da auga no ascenso é elevada e no manancial flúe pola descompresión dos gases que transporta. A salmuera de Salinas de Añana ten 190 gramos de sal por litro e, debido á súa elevada cantidade, fórmanse cristais de sal ao redor da fonte.

Ed. Mikel Arrazola/Irekia - Goberno Vasco/CC-BY 3.0

A salmuera é o caudal dunha fonte principal, é dicir, o salgado de auga, que mediante unha estrutura de canles esténdese ás eras. Nas hortas a auga quéntase e ao alcanzar os 20 graos de temperatura, a graxa axítase unha e outra vez paira formar as primeiras capas de sal.

O sistema principal de distribución de auga ten una lonxitude de tres quilómetros e, aínda que na actualidade utilízanse 135 eras paira a explotación de sal, XX. A mediados do século XX eran máis de 5.000.

Filóns de ferro de Laia-O Sauco

Os xacementos de ferro de Bizkaia tiveron una gran importancia ao longo da historia e constituíron a clave da industrialización do país. XX. A principios do século XX, o 10% da produción de ferro en todo o mundo era de orixe biscaíña.

Ed. Miren Mendia

Na zona mineira abundan as testemuñas destas explotacións. Desde o punto de vista xeolóxico, as principais mineralizaciones do anticlinal suroeste de Bilbao proceden do municipio de Galdames. Obsérvanse os terreos que presentan una elevación de rocas en capas. Alí atópanse aínda os restos de filóns subverticales de ferro explotados e as manchas no chan provocadas polas escavacións son visibles na paisaxe.

Ademais das explotacións ao descuberto existen unhas galerías de acceso que seguen a dirección dos filóns e que conectan cos niveis inferiores da mina.