Nacemos con poder, pero...

2011/02/01 Lakar Iraizoz, Oihane - Elhuyar Zientzia Iturria: Elhuyar aldizkaria

• Giza zientziak
• Anatomia/Fisiologia

(Foto: Ed. : Photoxpress_Nikolay Okhitin)

Pregunta de exame: "Que é a forza de gravidade?" Un alumno responde cun debuxo. No debuxo pódese ver un avión, una bomba caída do avión e un incendio no lugar da caída. E escrito, "grave". Ese neno non sabe que é a forza da gravidade? Non escribiu a “forza que exerce a Terra paira atraer obxectos”, pero indicou que representou a caída vertical provocada pola forza de gravidade. E ademais realizou una analogía semántica entre as palabras gravidade e gravidade, xa que ambas as palabras teñen o mesmo orixe. Non representa una mazá caída por unha árbore, non. Representou una grave explosión. Pero o profesor non entendeu o que fixo o neno e púxolle mala cualificación.

Do mesmo xeito que ocorre co resto de persoas, existe una gran heteroxeneidade entre os nenos con gran intelixencia, "en canto á súa natureza, velocidade de desenvolvemento, intereses, afeccións, etc.", explica Izaskun Etxebarria, profesora da Escola de Maxisterio da UPV. Con todo, tamén presentan algunhas características comúns. En xeral, teñen gran facilidade de aprendizaxe, capacidade de traballo e creatividade. Estas tres características danse á vez e son capaces de interactuar entre elas. "Así, estudan o mundo desde unha perspectiva atípica e utilizan outras vías paira resolver problemas, paira ver e enfocar problemas", engadiu Etxebarria.

O orientador do colexio público Virxe Branca de Huarte, I aki Martínez, asegura que "non é só una cuestión de cantidade, senón tamén cualitativa. Por exemplo, aprenden a ler por si mesmos ou a contar: na lousa da clase ven todos os días o día, teñen os calendarios por todas partes..."

Outro trazo que caracteriza ás persoas con gran intelixencia é a súa elevada motivación interna, a súa necesidade de aprender, a súa curiosidade desde pequenos. "Pero iso non quere dicir que todos os nenos e nenas con moita intelixencia sexan nenos perfectos na escola", explicou Idoia Revilla, membro da asociación de pais e nais de nenos con gran intelixencia Aupatuz. "Isto é un dos estereotipos que hai ao redor dos nenos con moita intelixencia, pensar que son alumnos perfectos".

É certo que hai quen se adhire a este comportamento, "xa que as ideas atrápanse rapidamente e fan as cousas con practicidad, céntranse rapidamente, etc.". Son nenos de intelixencia converxente. Outros, en cambio, os máis diverxentes, teñen moita máis creatividade e resolven as cousas doutra maneira. Izaskun Etxeberria comenta a modo de exemplo o caso do neno que respondeu mediante imaxes á pregunta da forza da gravidade: "O profesor veu ao lume polo que respondeu este alumno. E deu por mal en lugar de preguntar ao neno. Se o preguntou, o neno fose capaz de explicalo".

O noso sistema educativo "é tan estrito e homoxéneo que non teñen cabida paira satisfacer a súa creatividade e curiosidade". Esta situación pode ocasionar problemas de comportamento. Raquel Pardo de Santayana, da Universidade Complutense de Madrid, explica nun artigo os problemas que poden ter os nenos e nenas con gran intelixencia polas súas características especiais: non teñen motivación paira aprender a través de libros de texto, teñen ganas de buscar información por si mesmos, de rexistrarse e experimentar idan, teñen inquietude, etc.

Izaskun Etxebarria. É profesor da Escola de Maxisterio da UPV. Durante varios anos impartiu a materia de "Educación paira nenos con altas capacidades intelectuais". Ed. : Oihane Lakar.

Nalgúns casos nos que estas características especiais e os problemas asociados son moi evidentes, "diagnosticaron ás nenos enfermidades que non teñen, como a hiperactividade --di Etxebarriak--. Una das súas características é a activación, mental e corporal (é dicir, teñen necesidade de moverse...), pero iso non é hiperactivo. Os hiperactivos non son capaces de concentrarse e estes nenos son capaces de estar concentrados durante moito tempo nun tema".

Sen chegar a diagnosticar patoloxía, moitas veces ocorre que aínda que teñen moita intelixencia non lles identifican como nenos de gran intelixencia. "Segundo os expertos, entre un 2 e un 4% da poboación é moi intelixente, pero a maioría non se identifica", explica Etxebarria.

En primeiro lugar a identificación

O primeiro traballo a realizar é identificar a nenos e nenas con gran intelixencia paira solucionar os seus problemas de confusión, convicción e, sobre todo, as súas necesidades educativas. "A proba máis utilizada é o WISC", afirma Etxebarria. Trátase dun test de intelixencia desenvolvido polo psicólogo David Wechsler en 1949 paira coñecer ao cociente intelectual infantil.

Ao falar de persoas con gran intelixencia, sempre aparece o concepto de cociente intelectual (IQ en inglés e CI en castelán). De feito, a Organización Mundial da Saúde define a gran intelixencia como o aumento do cociente intelectual por encima de 130.

Con todo, moitos profesionais non consideran suficiente conseguir un número. Así, I aki Martínez deseñou cun antigo compañeiro Carlos Ollo un sistema máis completo de identificación de nenos con gran intelixencia. Estas probas cuantitativas, o test estandarizados, propuxeron completalas con outras probas cualitativas.

I Aki Martinez . Durante oito anos permaneceu no centro de BUP de Navarra (do mesmo xeito que os Berritzegunes da CAPV) no grupo de nenos con gran intelixencia. Agora é orientador no colexio público Virxe Branca de Huarte e profesor na Facultade de Psicoloxía da UPNA. Ed. : Oihane Lakar.

En primeiro lugar, o profesorado, e opcionalmente, os pais e os alumnos deben responder a unha serie de preguntas. Os profesores teñen que responder, por exemplo, que alumnos son capaces de expresar as ideas dunha maneira clara e precisa, ou quen razoan e resolven con axilidade e seguridade os problemas matemáticos.

Doutra banda, preguntan aos pais sobre o desenvolvemento dos nenos, como o desenvolvemento do movemento e a linguaxe ou o desenvolvemento cognitivo, e preguntan entre os alumnos que clase sería capaz de idear os mellores xogos ou de atopar situacións ou detalles que os demais non ven.

Estas preguntas compleméntanse, como xa se indicou, con probas estandarizadas que identifican aos alumnos aos que hai que realizar una avaliación psicopedagógica dos resultados obtidos dunha e outra. A través da avaliación psicopedagógica, definen a situación persoal, académica, social e afectivo-emocional do alumno/a, "paira coñecer en que ámbito é máis intelixente e sobre todo se ten necesidades educativas especiais", explica Martínez.

O obxectivo da avaliación non é etiquetar aos nenos e dar una educación especial, senón integralos na escola e responder ás súas necesidades.

Una vez identificado, que?

Una vez identificados os nenos con gran intelixencia, o traballo só se inicia paira os profesionais. "O labor dos orientadores é coordinar as avaliacións paira detectar necesidades educativas especiais e axudar ao profesorado no deseño de respostas", explicou Martínez. O seu labor consiste en axudar a deseñar respostas paira todos os nenos e nenas con necesidades especiais na escola.

Por que ten que facer un neno 200 sumas se ten tres paira deducir o mecanismo?. Ed. : iStockphoto.com/GJohnstonphoto.

A resposta que se lles dá, con todo, "non é tan boa como debería", dixo Martínez. E é que adoitan ter moitos outros casos de axuda: "Eu no colexio teño un par de alumnos con problemas de movemento, temos una clase especial paira reunir a alumnos con atraso mental nalgúns centros da Comarca de Iru, etc. É dicir, necesitariamos máis recursos". Case todos os orientadores están como Martínez.

Por tanto, establecen prioridades e "priorizamos aos atrasados, xa que os nenos con máis intelixencia teñen máis posibilidades de desenvolverse correctamente. Gustaríame que a situación fose outra! Iso si, cando empezan a crear problemas, cando os alumnos empezan a aburrirse, ou cando vemos que teñen outras necesidades, tentamos responder".

Martínez propón una resposta gradual: "Primeiro habería que adaptar un pouco o currículo. Por exemplo, por que un neno ten que sumar 200 si xa ten tres paira deducir o mecanismo? ". Pois habería que darlle algo máis, contido curricular ou extracurricular. Iso si, quere recalcar que nunca se debe adiantar o currículo dos próximos cursos".

Se estas medidas non fosen suficientes, "o último paso que se pode dar é flexibilizar o período escolar (pasar ao curso seguinte)", explica Martínez. En ocasións, requiren una flexibilización sistemática desde as escolas. Pero hai que analizala con moito coidado, "para que os nenos non teñan problemas socio-afectivos e non perdan formación que lles resulte útil por pasar ao curso seguinte".

Pero, como dixemos, "nas escolas chegamos até onde podemos", subliñou Martínez. E á falta de tempo súmaselle moitas veces o descoñecemento. Etxebarria ve nas universidades una das causas de que non saiban como tratar aos nenos con intelixencia: "Tanto nas Escolas de Maxisterio como nos estudos pedagóxicos, psicolóxicos e psicopedagógicos, só se dá una pincelada respecto diso". Por tanto, Etxebarria propón dar máis importancia á formación de profesionais: profesores, psicólogos, orientadores, responsables dos Berritzegunes, etc.

Asociacións de pais e nais como complemento

Os pais pono pola súa conta e, fóra da escola, levan aos nenos ás actividades que lles gustan. Ed. : EGIN Getxo Euskaldun Elkartea.

Os pais e nais de nenos e nenas con gran intelixencia tamén son conscientes de que nos centros escolares non se responde adecuadamente: "Non hai mala idea nin se pode dicir que son malos profesionais. Creo que temos moi bos profesionais en educación. O que pasa é que se non sabes que non podes agarrarche a un tema, aínda que teñas boa vontade", sinalou Idoia Revilla.

Ademais, Revilla cre que os pais, como pais, teñen algunhas responsabilidades cos seus fillos: "Si ao teu fillo, por exemplo, gústalle a mitoloxía grega, xa sabes que non traballará na escola (os currículos dos centros non se adaptan ás necesidades dos nenos). Pois eu, como nai, póñoo pola miña banda e axudo ao meu fillo a avanzar nese camiño e, por exemplo, lévoo ao que lle gusta nas actividades extraescolares". Deste xeito, deben ofrecer aos nenos as oportunidades que existen na sociedade paira profundar nas súas afeccións.

Na Asociación de Pais e Nais organízanse actividades para que os nenos e nenas poidan vivir outras experiencias. Ademais da experiencia, "é moi importante que os nenos con intelixencia estean xuntos --di Revillas-. Con once anos, por exemplo, non poden compartir co seu grupo de amigos ou compañeiros de clase o seu interese polos exipcios". Ao reunirse con outros nenos con intereses similares, "establecen una relación emocional. Ven que non son os únicos raros; nesta sociedade, hoxe en día, venos como raros e eles tamén senten diferentes e raros", explicou. Isto axúdalles a comprender que a súa singularidade non mellora nin empeora. "Teñen que saber que son especiais porque naceron así e listo. Teñen que enfrontarse a iso e sacarlle o máximo partido".

Menos mozas con intelixencia

Menos mozas intelixentes están identificadas. Sete de cada dez nenos con gran intelixencia son mozos e tres mozas. Izaskun Etxebarria, profesora da Escola de Maxisterio da UPV, explica por que: "Antes dicíase que as mulleres teñen menos intelixencia que os homes e a ciencia negou durante moito tempo que as mulleres puidésemos ser intelixentes".

Hoxe en día non hai debate sobre a intelixencia feminina, que pasa entón? "Parece --di Etxebarri-, sobre todo cando chegan á adolescencia, que nas nenas prodúcese un conflito entre a súa feminidade e a súa intelixencia. Na súa opinión, "no caso das mozas, sobre todo na sociedade, non está moi valorado", ter moita intelixencia. Por tanto, “teñen que elixir: ou desenvolver as súas capacidades e estar un pouco marxinados na sociedade, ou viceversa”.

(Foto: Photoxpress/Galina Barskaya)

"Na sociedade --engadiu Etxebarriak-- non teñen modelo de muller, xa que en moitos ámbitos (político, científico, etc.) os homes adoitan ser líderes. Por tanto, non atopan modelos útiles paira identificarse".

O orientador do colexio Virxe Branca de Huarte, I aki Martínez, cre ademais que "en xeral, e salvo excepcións, os mozos temos máis tendencia e facilidade de aparición que as mozas. Una moza pensa 'buf, se me pregunto iso, ademais virame bonito no recreo, ninguén me falará! '. Os mozos non, se queren saber preguntan".