Abbadia e Euskara

1993/08/01 Davant, J. L. Iturria: Elhuyar aldizkaria

• Biografiak

Antoine ABBADIA ARRASTRE, segundo todas as súas fontes, tiña do seu pai Michel o eúscaro e o vasquismo. Os seus dous irmáns tamén apoiaron o eúscaro. O seu pai era Ürrüxtoitarra, suletino, de Pettha. Casa natal con “abadía”. Nos seus escritos destaca, máis que o ton do dialecto suletino, a súa notable base. Idem nos escritos de Antoine. Ademais era poliglota (falou catorce idiomas).

Tiña una nai irlandesa, pero meteuse a favor do eúscaro. As mulleres do tres irmáns van por ese camiño, sempre van aparecer acompañantes empedernidos dos seus maridos. Michel Abbadia, no exilio, chamou a unha criada de Euskal Herria a Irlanda para que cos nenos sempre falase eúscaro. Volveu de Irlanda e meteu a man en dúas obras vascas. Colaborou con diñeiro e asesoramento na gramática de Léclus, escribindo tamén a súa reclamación (1826). Tamén o fixo cunha obra gramatical de Darrigol, que tiña un premio da Academia Francesa.

Antoine destacou a súa afección pola lingua vasca durante dezaseis anos, axudando a Lécluse. Lécluse era parisiense e ensinaba en grego a Antoine en Toulouse.

En 1836, con Augustin Xaho, Antoine presenta una gramática vasca: Etudes gramáticas sur a langue basque. É un traballo escrito en francés. Baséase en Zuberoa. Tamén ten o contaxio do labortano: non é de estrañar na tradición do norte, vendo a forza do labortano na nosa literatura. Abbadia e Xaho afirman que aínda non coñecen os dialectos do sur. Os prolegómenos debémolos a Antoine. Firma A.T. d’Abbadie de Navarre. T: Thompson (of Parck), apelido materno; de Navarre: Xaho acababa de publicar o libro Voyage en Navarre, ao que Abbadia fíxolle una alusión no Bulletin de geographie.

Os prolegómenos teñen dous partes: na primeira, Antoine destaca as peculiaridades do eúscaro. A segunda contén una bibliografía, das mellores. O libro está dirixido por “Zazpi Uskal Herrietako Uskalduner”, por iso é polo que sen beizos a lema “Zazpiak Bat”. A propia gramática témola da man de Xahora. Consta de tres partes: I. Expresión oral - II. Declinación - III. Verbo.

Despois, Antoine leva doce anos superando Etiopía co seu irmán Arnauld. Ao traducilo sitúase en Laburdi e asóciase ao eúscaro.

Constrúe o palacio “Abbadia” de Hendaia, onde aparecen, entre outras linguas, as pontes vascas:

• Sapar edoceinec é a súa estrela
  
• Basta cunha tolemia, a socavación egoisteco dun cantón de pedra, necesítanse seis zuhur no seu tumbona
  
• Jaincoac, o seu compañeiro de profesión
  
• A Jaincoarequi, jainco duek hirequi
  

Tamén vemos o herex do suletino.

Nos ronseis de Ürrüxtoi hai una en Abbadia, baixo a desorde. Leva tallado o seguinte epitafio:

Paira Eneko non hai dúbida de que ese funeral é sobre Antoine, que era o seu gozama, a maior parte da irmá do seu pai, o mes no que está.

Escribirá outros traballos sobre o eúscaro, sobre todo en francés:

• 1854: Lle Dictionnaire de Chaho
  
• 1854: Lattres sur l’orthographe basque
  
• 1859: Travaux récents sur a langue basque
  
• 1864: “Una carta de Zubernoataco”
  
• 1868: País Vasco
  
• 1873: O Basque e o Berbère
  
• 1886: Lettre de M. A. d’Abbadie à M. lle Président da Société de Borda (sur léthymologie de LEHEREN, divinité pyrénéene)
  
• 1895-1896: Lattre sur a préservation da langue basque (notice)

Asina varios escritos “Antonio ABADIA”.

O único que aparece en eúscaro nestes traballos é “Zubernoatikaco gutuna”. Está na denominada “Biblioteca Nacional” de París, e o seu acceso sería válido. Por outra banda, nestes escritos vemos que Abbadia escribe principalmente a favor do eúscaro, pero tamén sabe introducirse na técnica da lingua e é capaz de analizar e explicar as obras vascas. Investiga obras recentes sobre o eúscaro. Nela, eloxia ao príncipe Louis-Lucien Bonaparte e enxalza ante todo o Verbo Vasco do sacerdote suletino Intxauspe (Lle Verbe Basque).

Pero máis que por escrito, axuda e axuda ao eúscaro. Nas obras do Príncipe Bonaparte ten un lugar especial e brillante, pois é indispensable paira atopar aos nosos colaboradores Antoine, como o propio Príncipe relátalle ben nunha carta.

Mantén estreitas relacións con escritores e vascófilos da súa época, entre os que destacan o capitán DUVOISIN, o sacerdote INTXAUSPE, SALABERRI, Bruno ETXENIKE, P. Despois de URIARTE, ARXU son rexéntaa suletina. Charles Abbadia, irmán menor de Antoine, tamén participará neste labor de Ararteko e mediador: Dúas comarcas de Navarra reunirán a escritores no seu palacio de Etxaroz de Baigorri.

Entre Duvoisin e Xaho incluirase Antoine, xa sexa facendo unha ponte ou a petición de Xaho: ambos os escritores ían unirse á escritura dun dicionario vasco por separado, e Xaho quixo traer a unha colaboración en Duvoisin. Xuria era Duvoisin, o vermello era Agustín Xaho. Pero Abbadia, pola súa sinxeleza, tamén o facía con Xaho, como vimos anteriormente. Por iso, no noso caso, na súa faceta de defensor do pobo, non tería éxito.

Antoine Abbadia era una anteiglesia que confiaba nas porcas e nos sacerdotes paira salvar o eúscaro na súa maioría. Entre os que contou con bos colaboradores (e a verdade é que aí ten sempre a maior parte das axudas paira recoñecer o eúscaro). Un descontento tamén sorprendeu neste sentido. No Seminario e Seminario Grande de Baiona, ofreceu a construción dunha cadeira paira ensinar o eúscaro no seu diñeiro, dereito que foi negado polos seus dirixentes. Do mesmo xeito que nas escolas gobernamentais, no Seminario Maior de Baiona e no Seminario Especial de Larresoro prohibíase o uso do eúscaro.

Paira fomentar o eúscaro entre os mozos, Abbadia toma una nova vía: ademais da primeira comuñón, entregará os premios aos nenos que mellor o están facendo en eúscaro, organizando unhas comisións sen sacerdotes. Neste sentido, o traballo máis brillante a favor do eúscaro é a organización de festas vascas. Comeza en Urruña en 1853, seis anos antes daqueles famosos “Cortes de amor” cataláns. Ademais, delas e de todos os xogos florais distínguense as festas vascas de Abbadia, coa súa xeneralidade: todas as comarcas da cultura popular son as que conforman as festas de Abbadia. Con todo, os suxeitos son a poesía e o eúscaro.

Organizaraos durante moito tempo en Urruña (1853-1863), logo en Sara (1864-1876), posteriormente trasladaraos anualmente. Pasarán ao Sur, en 1879 en Elizondo, e prolongaranse periodicamente a ambos os dous lados.

Ao ano seguinte, recentemente falecido, Antoine Abbadia celebrarase no Arenal coa súa viúva.

Fóra das festas vascas de Abbadia, no sur celebraranse festas similares entre concellos, provincias e grupos culturais, tanto no seu tempo como despois: as últimas, na miña opinión, en 1929, en Andoain.

Afirmouse que o nivel de poesía non foi encomiado por esas festas. É certo que o precepto non pode crear inspiración, pero pode dar a alguén a oportunidade de escribir. Estes concursos crearon una afección e creo que o traballo de Abbadia nas letras vascas ten a súa consecuencia.

Encomiaron polo menos o nivel do eúscaro. A prosa dos escritores de entón ten o prego de francés literalmente, tal e como as traducións de hoxe son as do castelán. Pola contra, os versos son escritos en eúscaro real e de aí, na miña opinión, polo menos en Iparralde, a calidade do eúscaro que aprendemos os menores. Polo menos os nosos antigos escritores non podían acceder aos prosistas de mediados do século XIX. De onde aprenderon a escribir?

Non se pode imaxinar o traballo de Abbadia a favor do eúscaro. Tal e como di Jon Bilbao na súa Enciclopedia, “Abbadia movíase todos e cada un dos que se movían na recuperación do eúscaro e da literatura vasca.” Máis que escritor, Mecenas, a antola, o empuxe, o bil, o consello, foi inspirador. É o creador do movemento cultural vasco. Ademais da idea e o exemplo do seu traballo, en 1892 terminou coa mensaxe das festas vascas de San Juan de Luz: atxik hizkuntza... Un Zazpiak! Este último é o berro vasco, que se basea no euskara, nos sete pobos vascos actuais e no mundo enteiro.

As obras e a mensaxe de Abbadia, baseados no eúscaro, son eixos e obxectivos en beneficio dos vascos.

J. H. S.HebeVena
volve estar no

ShiztecoMaría Maitena
ABBADIACO ALHABA__________Naceu no

Aphiril1771Ha morto na

aventiCuarta d?a 1856-an??n
185Ân
JINCOnima
Igaraile Corazón en Valdia?a.

A lista de festas vascas organizadas por Abbadia ou con ela é a seguinte:

• 1853-1863: Urruña
  
• 1864-1876: Sara; non se deron en 1871 pola guerra entre os franceses e os alemáns
  
• 1877: En Donapaul
  
• 1878: Sara
  
• 1879: Elizondo
  
• 1880: Bera e Maule
  
• 1881: Irun
  
• 1882: Sara
  
• 1883: En Markina
  
• 1884, 1885: Sara
  
• 1886: Durango
  
• 1887: Azkaine
  
• 1888: Cambo
  
• 1889: Doneztebe-Santesteban (Navarra)
  
• 1890: Maulen
  
• 1891: Iurreta (Bizkaia)
  
• 1892: San Juan de Luz
  
• 1893: En Ustaritz
  
• 1894: Hazparn e San Juan de Luz
  
• 1895: Bera e Ezpeleta
  
• 1896: Kanbon e Maulen.