Saúde: 50 anos máis tarde, que?

2022/11/11 Izortze Santín Gómez - Biokimika eta Biologia Molekularreko irakasle eta ikertzailea EHUn Iturria: Elhuyar aldizkaria

• Osasuna

Como vexo a saúde e a saúde dentro de 50 anos? Teño claro como quero que sexa a sanidade do futuro, pública, de calidade e vasca, que poña no centro e coide a saúde de toda a cidadanía vasca. Adiviñar como será no futuro non é tarefa fácil. Póñome mirando ao futuro e son pesimista porque no ámbito da saúde hai razóns para ser moi negativo.

Sábese que o modelo de vida e consumo dos que hoxe vivimos nos países ricos do mundo ten un impacto negativo na nosa saúde física e emocional. Como deixou claro a pandemia do COVID-19 dos últimos anos, as desaparicións de ecosistemas provocadas polas actividades humanas favorecen os procesos de zoonosis e poden aparecer pandemias que comprometen a nosa saúde. Pero máis aló da destrución dos ecosistemas, os nosos hábitos de avsionamiento e lecer, o ritmo estresante de traballo, a pobreza… inflúen directamente na nosa saúde física e emocional.

Consecuencias
da vida actual Estudos que prevén a prevalencia futura de determinadas enfermidades apuntan a un aumento significativo da obesidade, a diabetes, o cancro e as enfermidades mentais. Por exemplo, segundo a Federación de Diabetes Internacional, entre 2019 e 2045 a prevalencia de diabetes aumentará 1,6 puntos nas persoas entre 20 e 79 anos.

No caso da obesidade, as previsións tampouco son boas. Tomando como base os datos actuais de 18 países europeos e EEUU, espérase que a prevalencia máis elevada de obesidade entre os homes entre os anos 2030 e 2052 e entre as mulleres entre 2026 e 2054. Sábese que a aparición da diabetes e da obesidade está moi influída pola alimentación e o sedentarismo. É dicir, para previr estas enfermidades é necesario cambiar a alimentación e os hábitos de vida.

Outra enfermidade que sufrirá unha forte subida nos próximos anos é o cancro. Sen cancro, cancros. De feito, prevese un aumento considerable da aparición de diferentes tipos de cancro. Segundo un informe publicado pola Sociedade Española de Oncoloxía, en España prevíanse 280.101 casos de cancro en 2022, mentres que en 2040 espérase que a incidencia alcance os 340.000 casos, un 21,7% máis que en 2022. Aínda que a aparición de cancros está moi influenciada por hábitos insáns, polo consumo de alimentos procesados, polo consumo de alcol ou polo consumo de tabaco, é como un dos factores de risco máis importantes. O risco de padecer cancro aumenta considerablemente a partir dos 50 anos. Así, desde o nacemento até os 80 anos, os homes enfróntanse ao risco de desenvolver o cancro nun 4mundo, e as mulleres nun 27,6%. Aos 85 anos estes valores son do 48,6% e 32,2% en homes e mulleres, respectivamente.

A cuestión das enfermidades
mentais En canto ás enfermidades mentais, segundo a Organización Mundial da Saúde (OMS), en 2019 case mil millóns de persoas padecían algunha enfermidade mental, entre elas o 14% dos adolescentes en todo o mundo sufría algún trastorno mental. Das 100 mortes ocorridas ese ano polo menos unha foi suicidio, e o 58% dos suicidios produciuse entre as persoas menores de 50 anos. A pandemia do COVID-19 empeora a situación xa que só no primeiro ano de pandemia os casos de depresión e ansiedade aumentaron un 25%.

Nun contexto de cada vez máis frecuente enfermidade mental, cada vez hai menos recursos para atendela, xa que unha porcentaxe moi reducida de persoas con enfermidade mental dispoñen dunha atención eficaz, accesible e de calidade no seu diagnóstico e tratamento. Por exemplo, o % dos móbiles que teñen psicoses en todo o mundo non reciben atención para tratar enfermidades mentais. Pero as diferenzas son notables: nos países con ingresos elevados, o 79% das persoas con psicoses reciben tratamento fronte ao 12% dos países con ingresos baixos. No caso da depresión, a atención prestada polos servizos de saúde é insuficiente nos países máis ricos, e menos aínda cando teñen baixos ingresos. Nos países ricos só un terzo das persoas con depresión reciben atención e só un 23% recibe un tratamento axeitado contra a depresión.

Sanidade pública e forte
Os datos demostran que a situación actual non é boa e que empeorará no futuro. Para facer fronte a moitas enfermidades será imprescindible cambiar o noso modelo de vida e consumo. E tamén é un reto importante reforzar os actuais sistemas de saúde e estender a cobertura a todos os países do mundo. Nun sistema sanitario eficaz, a prevención de enfermidades e o diagnóstico precoz son claves e para iso é necesario reforzar a atención primaria.

Aínda que as diferenzas negativas son múltiples, non quixese terminar sen mencionar os avances realizados nos últimos anos no campo da saúde e a investigación biomédica. É innegable o aumento da esperanza de vida nos últimos anos, a pesar da evidente brecha entre países. Pódese afirmar, sen dúbida, que o aumento da esperanza de vida é reflexo dos logros da investigación biomédica.

Os retos da investigación
biomédica Para entender como será a sanidade do futuro non hai máis que mirar ao pasado. Fai 100 anos había moitas mortes por diabetes, ata que en 1922 introduciuse por primeira vez a insulina como tratamento. Seis anos máis tarde, en 1926, descubriuse a penicilina, un tratamento fronte a moitas infeccións. Desde entón coñecemos a vacina antipolar, os transplantes cardíacos, as resonancias magnéticas, os retrovirales contra o VIH, a secuenciación do xenoma humano, o ollo biónico, a terapia xénica e, como non, as vacinas baseadas no mRNA. Estes avances biomédicos han servido para salvar millóns de vidas e mellorar o diagnóstico e aliviar a gravidade de moitas enfermidades.

Aínda que todo parece acertado, nos próximos anos a investigación biomédica traerá enormes prexuízos no coidado da saúde e afectarán directamente ao diagnóstico, tratamento e curación de enfermidades. No ámbito do diagnóstico construiranse biomodelos de enfermidades combinando o big data (base de datos clínicos) e a intelixencia artificial. No mesmo sentido, avanzarase na identificación de biomarcadores non invasores para o diagnóstico de enfermidades, para o que cobrarán especial importancia os estudos de xenoma, transcriptota e proteoma de enfermidades.

No que respecta aos tratamentos, a formación específica de fármacos con nanopartículas permitirá evitar ou atenuar os danos laterais que actualmente sofren algúns tratamentos, como as quimioterapias. Ademais, a farmacogenética permitirá axustar os tratamentos a determinados perfís xenéticos, o que redundará nunha maior eficacia.

No campo dos remedios, ademais do descubrimento de novos fármacos e a terapia xénica, parece que poderemos construír órganos ou partes do corpo a través da bioimpresión. Os transplantes mundiais constitúen unha boa oportunidade para facer fronte á escaseza de órganos.

Evidentemente, estes avances mellorarán a nosa calidade de vida e a nosa esperanza, pero sen dúbida a clave dunha sanidade eficaz no futuro será a mellora da prevención de enfermidades. Para iso, haberá que investir inevitablemente modelos de vida e consumo non sostibles, porque coidando a Nai Terra coidámonos.