Contorna de Gorliz: Recuncho do País Vasco

1990/12/01 Ekolan Iturria: Elhuyar aldizkaria

• Ekologia
• Geografia

O municipio de Gorliz atópase na comarca biscaíña de Uribe-Kosta desde Bilbao cara ao Nordés. A beleza e amplitude da súa praia converteu a Gorliz nun importante centro turístico. Este municipio ofrece aos visitantes naturalistas moitas opcións interesantes ao longo do ano. No inverno pódese gozar dunha paisaxe formada por grosos cantiis do Cabo de Vilán; dunha florida campiña do monte Ermua na primavera; dun bosque cego de Astondo no verán, ou dunhas dunas próximas á praia, e dun paseo no outono cara ao Castelo de Butrón, onde as follas do bosque dan unha cor fascinante ao percorrido.

Forte de Azkorriaga. (Foto: J.M. Galarza).

A pesar da forte presión humana existente na zona, consérvanse ecosistemas acuáticos e terrestres cunha gran variedade de flora e fauna. Por exemplo, as dunas, o cantil, o encinar cantábrico, a marisma, o bosque mixto e os ecosistemas litorais.

A primeira, nas proximidades do Hospital de Gorliz, divídese por sucesión de dunas en dúas zonas: una fixada en piñeiro marítimo (Pinus pinaster ssp maritima), pila francesa (Tamarix gallica) e outras especies da comunidade (Oenothera biennis) e armería (Eryngium campestre). Entre outras especies, máis cerca do mar, de carácter móbil, atópanse a Mariña (Eryngium maritimum), o Lilip de mar (Pancratium maritimum), a Gramínea Festuca juncifolia, o Esnebelar mariño (Euphorbia paralias) e o Post-Arenal que coloniza areas moi próximas ao mar, o Amophila arengramínea.

Gaivota reidora. (Foto: S.L. Urkiza).

Así mesmo, ao longo da ruta do Cabo de Billano, os cantiis da costa desde Astondo até Landaluze, ademais de ofrecer un atractivo espectáculo marítimo, teñen numerosas especies de plantas propias, como as ladeiras destes cantiis, a greta heliofífila (Pteridium aquilinum) e a anguía (Erica vagans) e a brezal costeira común (Genovino). Cando a terra é algo máis aceda, aparecerán outras especies como o otea (Ulex europaeus), a anguía común (Calluna vulgaris) e a anguía púrpura (Erica cinera). Nos pés do cantil atopamos as especies que mellor se adaptan á variación da salinidade: A gramínea Festuca rubra, a planta (Plantago maritima), etc...

Nestes cantiis poderemos observar una das formacións xeolóxicas máis singulares, o Flysch negro. Esta, formada por capas de lutitas, areniscas e conglomerado, xorde no medio submarino profundo. Por outra banda, nas rúas do cantil pódense ver aves mariñas costeiras como o corvo mariño grande (Phalacrocorax carbo), corvo mariño moñudo (Phalacrocorax austotelis), charrán común (Sterna hirundo), gaivota argéntea (Larus argentatus), gaivota e reidora (Larus diribundus).

Dunas de Astondo. (Foto: A. Perosanz).

En Astondo e nos bosquetes do Cabo Billano e do monte Ermua temos o Encinar Calcícola do Cantábrico. Desde hai tempo, debido ao retroceso sufrido pola explotación madeireira e de carbón, pola formación dunha estrutura forestal densa e compacta, estas zonas de cor verde escuro presentan un valor botánico, faunístico e paisaxístico espectacular. As especies características desta comunidade son:

• Aciñeira (Quercus ilex), árbore perenne, frondoso e de gran altura, que pode alcanzar os 20 m, aínda que a miúdo atópase en forma de arbusto. As súas follas son de cor verde escuro e cambiante.
• Madroño (Arbutus unedo), árbore de flores brancas que se estenden no outono. A medida que os froitos maduran pasan de amarelo a vermello brillante, pódense comer pero non son de bo sabor.
• Endalaharra (Smilax aspera) é una planta trepadora de espiñas con flores branco-amareladas e froitos negros ou vermellos que poden alcanzar una altura de 15 m.

Illa de Billano. (Foto: J.M. Galarza).

Outras especies desta asociación de ronseis arbustivas que delimitan os prados circundantes, como son as matogueiras (Phyllirea latifolia), os chourizos (Ramnus alaternus), as arcas (Rosa serpenvivens), os ruscos (Ruscus aculeatus), os xurelos (Lentiscus alares, etc.), e a súa distribución podería ser moito maior. Durante séculos estes bosques explotáronse principalmente paira a madeira, polo que se trata de bosquetes mestras ou degradados que actualmente ven dispersos pola paisaxe de Gorliz. Con todo, estes bosques son importantes porque protexen e melloran o pavimento.

A marisma (na ría de Plentzia, cerca do barrio de Gandia, en Junquera) está composta por especies adaptadas á alta salinidade e balsas periódicas. Grazas á asociación de plantas deste ecosistema, podemos observar neste hábitat un gran número de aves acuáticas. Por exemplo: garza real (Ardea cinerea), garceta pequena (Egretta garzetta), correlimos común (Calidris alpina), gaivota argéntea (Larus argentatus), etc... Esta marisma, aínda que de pouco ancho, está moi ben conservada. Nos lugares máis afectados pola marea mariña esténdese a gramínea Spartina maritima.

Pola súa extensa expansión destacan as zonas de halófitos case arbustivos. Esta asociación, situada na primeira liña sobre o nivel da pleamar, ten como especie característica a verdura mariña (Halimione portulacoides). Outras especies auxiliares son a herba salgada (Salicornia ramosissima), o composto de Inula erithmoides, a Sarcocornia fructicosa kenopodiácea, etc. Na parte traseira, nas zonas de encharcamiento ocasional da marea, fórmase un novo serradoiro (con predominio dos juncos) e nas zonas onde baixa o nivel hídrico pódese ver a pila francesa (Tamarix gallica).

Marisma. (Foto: A. Perosanz).

Por outra banda, o bosque de ribeira, dominado polo aliso, forma estruturas de galerías nalgunhas zonas do río Butrón. Aínda se poden ver especies singulares do ecosistema fluvial.

Por exemplo: aliso (Alnus glutinosa), salgueiro (Salix atrocinerea), urritza (Corylus avellana)... Outras especies presentes nos estratos arbustivos e herbáceos son: A flor de San José (Primula elatior), a herba de serpe (Arum italicum), o botón de ouro (Ranunculus repens), a herba espada (Carex pendula), a cola de raposo (Equisetum sp), a endalaharra (Smilax aspera)... Tamén poderemos ver aves relacionadas con este medio: Gallinula chloropus, de plumaje negro, cunha avermellada sobre o pico; Martín pescador (Alcedo athis), pequeno ave de pico longo, de cor azul e alaranxada; moi tímido e baixo a auga , pequeno aguantar baixo a auga (Podicepis, motilcólica collica). Entre os anfibios atópanse a ra común (Ra perezi), o sapo común (Bufo bufo) e o txantxiku ibérico (Alytes obstreticans). Tamén podemos atopar réptiles como a culebra corbatana (Natrix natrix) e a culebra ou serpe curvada (Natrix maura).

A serpe curvada é un ofidio acuático de 80 cm de lonxitude. Cando sente agredido, o corpo ameaza cunha "S", pisando a cabeza, triangulando e producindo de paso un cheiro aromático e soprando, polo que adopta o comportamento da véspera. Con todo, é totalmente inocua.

Primula elatior. (Foto: Ekolan).

Por último, nas ladeiras que rodean o río Butrón, os distintos ecosistemas dan lugar a especies vexetais típicas de substratos básicos e pavimentos eutrofos lixeiramente acedos. Estas especies pertencen ao ecosistema de bosque mixto frondoso, no que predomina o carballo calizo (Quercus robur). Outras especies auxiliares son o fresno (Fraxinus excelsior) e o castiñeiro (Castanea sativa), o dourado (Coryllus avellana), o arce (Acer campestre), etc. Outras especies presentes na capa arbustiva son a cornixa vermella (Cornus sanguinea), o espino branco (Crataegus monogyna), etc. E na capa de herba: Helechos Polysticarto setiferum e Dryopteris affinis, escoba (Ruscus aculeatus), violeta (Viola sylvestris), boton ouro (Ranunculus nemorosus), etc. Desgraciadamente, en Gorliz, do mesmo xeito que noutros lugares do País Vasco, estes ecosistemas foron substituídos por piñeiros e eucaliptos.

Por último, o percorrido finalizará nos campos forestais situados na zona do Castelo de Butrón. O edificio que hoxe podemos ver, impulsado polo marqués de Torrecilla, descendente dos señores do Butrón, foi construído polo marqués de Cuba no século XIX. Onde a finais do século XX atopábase casa torre dos señores do Butrón (VII. de século). Aínda se conserva una torre da antiga muralla. Este romántico castelo, alleo á antiga casa-torre, é de estilo neogótico moi apreciado naquela época. No espectacular xardín que rodea o castelo mestúranse árbores galantes procedentes do estranxeiro (cedro, magnolia, ciprés, palmeira...) con especies autóctonas (carballo, tezo, castiñeiro, fresno, aliso, etc.).