Fósiles de dinosauros, cococodrilos e tartarugas vascas in memoriam

1996/05/01 Murelaga, Xabier | Nuñez-Betelu, Koldo | Pereda-Suberbiola, Xabier Iturria: Elhuyar aldizkaria

• Paleontologia
• Arkeologia

Todos temos en memoria as rúas, prazas e estradas da nosa infancia e todos vimos modificalas. É evidente o cambio que sufriu a paisaxe das nosas cidades, de forma continua e a un ritmo vertixinoso. Incluso o medio natural está en constante cambio, pero en si mesmo e mantendo a harmonía e o equilibrio. Desgraciadamente, as paraxes case virxes, armónicos e equilibrados que todos coñecemos son cada vez máis escasos, xa que os seres humanos estamos “a urbanizar” a propia Natureza.

Paira explicar a evolución de certos seres utilízase a teoría dos Equilibrios Taidún, é dicir, que os tempos sen cambios se intercalaban con variacións lixeiras. Na nosa opinión, a mesma teoría era aplicable á evolución da paisaxe, é dicir, ao medio xeolóxico e biolóxico. Deste xeito, os cambios en tempos de éxtases ou tranquilidade prodúcense de forma gradual: especiación filética nos seres vivos, erosión e actividade tectónica lenta nas rocas, por exemplo. Pero os tempos de éxtases se intercalan con momentos de cambios profundos e moi lixeiros. É dicir, na historia da biosfera e da geosfera dise que a tranquilidade é normal, pero ocasionalmente danse roturas violentas do equilibrio natural que a miúdo son prexudiciais. E hoxe en día, os seres humanos estamos a destruír profundamente o equilibrio natural.

Si analizamos a historia xeolóxica e paleontológica, veremos que cos cambios ambientais tamén no País Vasco han aparecido seres e foron destruídos. Por exemplo, fai uns 100 millóns de anos o mar, como un golfo, cubría o País Vasco. Naquela época o clima era moi tépedo, moi tropical, e no mar local os arrecifes das Bahamas parecíanse aos actuais, que hoxe son zonas de Gorbeia, Aizkorri, Anboto, etc. É máis, como mostran as pegadas de Armintza, nos deltas dos ríos que chegaban do Norte estaban os dinosauros.

Máis tarde, ao sur do golfo marítimo da Idade Campaniana de fai 80 millóns de anos, imperaban os lagartos xigantes, as tartarugas mariñas, as quenllas e os tramanes, como indican as rocas do Porto de Vitoria. Cinco millóns de anos despois, antes de que terminase esta Era, no Condado de Treviño, no bela delta do río que viña do sur, había todo tipo de réptiles terrestres. Tanto na vexetación tropical como nos lodos das marismas, vivían dinosauros, cococodrilos, tartarugas, serpes e os primeiros mamíferos vascos de distintos tamaños e tamaños, e no ceo, os pterosaurios eran os reis dos réptiles voadores digantes.

Ademais, algunhas destas especies son animais vascos por antonomasia, xa que se atoparon por primeira vez neles. Con todo, este delta non perdurou paira sempre e o mar volveu cubrir estes territorios. Nestas zonas as quenllas, os temibles mosasaurios e os plesiosaurios similares aos do Lago Ness substituíron aos dinosauros e mamíferos da zona terrestre. Pero Euskal Herria non foi una excepción e, como ocorreu en todo o mundo, xunto ao choque dun asteroide, os dinosauros e a maioría dos réptiles mariños destruíronse ao final do Cretácico, fai 65 millóns de anos.

Desde entón o mar retrocedeu en Euskal Herria e aos poucos, co levantamento dos Pireneos, xurdiu a terra vasca. Acompañados de climas tépedos, os crocodilos e tartarugas seguiron coa súa tranquila vida nos ríos da actual Araba e o sur de Navarra e nos lagos e marismas do Ebro. Con todo, debido aos cambios ambientais, durante o Mioceno os crocodilos vascos, os últimos crocodilos europeos, extinguíronse paira sempre á vista dos flamencos. Máis tarde, fai 17 millóns de anos, os mastodoros predominaron nas sabanas do sur de Navarra, equiparándose á paisaxe da África central actual. Pero despois desta época de calidez chegaron as glaciaciones e os mamuts, o xeo cubriu as nosas montañas e se modeló a paisaxe actual.

Como vimos, a biosfera vasca e o medio xeolóxico han sufrido continuos cambios sen a influencia humana. Cando estes cambios producíronse de forma rápida e violenta, foron consideradas como seres prexudiciais. Así desapareceron e destruído moitas especies vascas. Hoxe en día, a Natureza sofre en Euskal Herria cambios aínda máis drásticos sobre a influencia humana. Como a historia ensinounos, os cambios ambientais han traído consecuencias terribles paira os seres e, con todo, esquecendo as consecuencias dos inmigrantes, estamos a transformar de forma cega e violenta a nosa paisaxe física e biolóxica, peruriendo profundamente a éxtase dos séculos. Imos cambiar esta tendencia canto antes antes que ninguén escribise Euskal Herria e o Mundo in memoriam.