No límite do pracer e do risco
2004/11/01 Galarraga Aiestaran, Ana - Elhuyar Zientzia Iturria: Elhuyar aldizkaria
De feito, as sustancias psicoactivas, o tabaco e o alcol son as que máis se consumen en Euskal Herria. Entre ambas hai similitudes: son legais, facilmente accesibles e comercializadas por potentes empresas internacionais.
Outras sustancias psicoactivas, pola contra, son ilegais e o seu consumo e comercio está castigado. En xeral considéranse como perigosos, aínda que non son os que máis problemas xeran no sistema sanitario. As enfermidades e problemas sociais derivados do consumo de tabaco e alcol xeran máis gasto que a heroína e a cocaína, sobre todo porque o consumo está moito máis estendido na sociedade.
Sexan legais ou ilegais, todos teñen capacidade paira cambiar a conciencia, o estado de ánimo ou a mente. Por iso as persoas tómanas. Pero non só por iso, senón que ás veces, a partir dun momento, una sustancia psicoactiva non se inxere polos seus efectos, senón por evitar a situación que xera a súa carencia.
Sen el, non pode vivir
De feito, as sustancias psicoactivas poden xerar adicción, e una das características da adicción é que sente mal cando se deixa de tomar a sustancia. O malestar pode ser psicolóxico ou físico e chámase síndrome de abstinencia.
Outra das características da dependencia é a tolerancia. A tolerancia defínese como a necesidade de tomar cada vez maior cantidade de sustancias paira producir o mesmo efecto e, xunto coa síndrome de abstinencia, é un dos criterios paira diagnosticar a dependencia.
Na clasificación internacional de enfermidades, a Organización Mundial da Saúde (OMS) menciona seis criterios. O que cumpre polo menos tres deste seis diagnostícase dependente. A síndrome de tolerancia e abstinencia son os máis fáciles de medir biológicamente, xa que outro catro están relacionados en parte co coñecemento. Dous deles son, por unha banda, a paixón ou entusiasmo por tomar a sustancia e, por outro, a dificultade paira controlar o consumo.
Nos outros dous criterios tamén aparecen efectos sanitarios e sociais, como o abandono doutras fontes de pracer e diversión por consumo de sustancias, e a persistencia da inxesta de sustancias a pesar de saber que está a afectar negativamente á saúde.
Con todo, a adicción é una perturbación provocada por sustancias psicoactivas que confunde actividades cerebrais perceptivas, emocionais e motivacionales.
A transmisión é a clave
Antigamente, a adicción ás sustancias non era considerada como un trastorno cerebral, do mesmo xeito que as enfermidades psiquiátricas e mentais. Con todo, segundo a OMS, cos avances da neurociencia quedou claro que é un trastorno cerebral. Diversas técnicas permiten visualizar e medir os cambios que se producen na actividade cerebral, o que permite evidenciar o efecto das sustancias psicoactivas, tanto no momento da súa administración como a longo prazo.
No cerebro a comunicación transmítese a través das neuronas, o centro de comunicación é sinapsis e o mensaxeiro neurotransmisor. Dopamina, serotonina, noradrenalina, GABA, glutamato e opioideos endóxenos son os neurotransmisores máis importantes relacionados con sustancias psicoactivas. Cada chave ten como fechadura propia un receptor. Cando o neurotransmisor únese ao receptor prodúcense varios cambios na neurona.
As sustancias psicoactivas afectan a este nivel. Algunhas se unen ao receptor e traballan como os neurotransmisores do corpo. Outros actúan de forma oposta e rompen a comunicación entre neuronas. As sustancias que se asocian ao receptor e aumentan a función denomínanse agonistas, mentres que as que o impiden denomínanse antagonistas.
Por exemplo, a nicotina provoca a síntese e liberación de dopamina; o etanol aumenta os efectos inhibidores do GABA e reduce os excitantes do glutamato; a cocaína aumenta os efectos da dopamina; a éxtase favorece a liberación de serotonina e alarga o seu efecto...
É evidente, por tanto, que cada sustancia ten a súa forma de actuar, polo que o efecto depende da sustancia. En xeral, as sustancias psicoactivas máis frecuentes clasifícanse como depresores, estimulantes, opioideos e alucinógenos. Por exemplo, o alcol e os sedantes son depresores; nicotina, anfetaminas, cocaína e estasis estimulantes; a heroína e a morfina opioides, son alucinógenos como o LSD e o cannabis.
Sustancias fraudulentas
A tolerancia que producen algunhas sustancias é relativamente fácil de entender analizando a actividade dos neurotransmisores e receptores. No caso da nicotina, os cambios nos receptores provocan a aparición de tolerancia. A síndrome de abstinencia caracterízase por irritabilidad, ansiedade, mal humor, diminución da frecuencia cardíaca e apetito.
Con todo, os cannabinoides, a pesar de xerar tolerancia, apenas producen síndrome de abstinencia ao deixar de tomar. Coa cocaína, pola súa banda, non está claro que produza tolerancia, quizais a curto prazo. Con todo, o abandono da cocaína tampouco produce síndrome de abstinencia.
Por tanto, a síndrome de abstinencia pon de manifesto a dependencia física de certas sustancias. Esta dependencia física incita a seguir consumindo, pero non só iso explica a dependencia. Se non, como entender por que se repón a sustancia despois de moito tempo? E no caso dos que non producen síndrome de abstinencia, que é o que engancha a estas sustancias? Ao parecer, o motor é una complexa interacción de factores psicolóxicos, neurobiológicos e sociais.
O cerebro ten sistemas especiais paira conducir as condutas creadas por estímulos vitais paira a supervivencia. A auga, a comida e os membros do outro sexo activan estes sistemas e existen mecanismos paira premiar e reforzar as condutas que levan á bebida, á comida ou ao coito, de forma que poidamos repetilas.
Parece que as sustancias psicoactivas tamén activan estes sistemas e mecanismos. Esta teoría explícase tamén no traballo que a OMS lanzou este ano sobre o tema, entendendo que a motivación paira tomar a sustancia psicoactiva é tan forte. Por tanto, estas sustancias enganan ao cerebro e este responde coma se fosen indispensables paira a vida das sustancias e dos estímulos relacionados coas sustancias. Ademais, cada vez que se toma a sustancia, a asociación refórzase.
Os procesos de aprendizaxe teñen gran importancia. A través deles, os estímulos relacionados coa toma da sustancia son capaces de motivar a toma desta sustancia, é dicir, o ambiente, as cousas, incitan ao consumo da sustancia mesmo despois dun longo período de abstinencia.
Teñen os xenes a última palabra?
Ademais de todo iso, os investigadores han visto que a xenética tamén ten que ver coa creación da dependencia. Está demostrado que a tendencia ao consumo de tabaco hérdase. Os xenes implicados no metabolismo da nicotina parecen ser un factor de risco importante.
A herdanza tamén se estudou na adicción ao alcol, e neste caso son importantes os xenes que controlan aos receptores de serotonina GABA e dopamina neurotransmisores, e os relacionados co metabolismo do alcol. O risco de herdar a dependencia dos opóideos pode chegar ao 70%.
Á vista diso, os investigadores teñen intención de seguir estudando os xenes relacionados co consumo de sustancias psicoactivas. De feito, a xenética pode axudar a responder a moitas preguntas e, ademais, pode ser una vía paira atopar tratamentos eficaces adaptados a cada persoa. Iso si, sen esquecer que ademais dos factores xenéticos interveñen outros moitos.
Polo cerebro
Antes, paira investigar a incidencia de sustancias psicoactivas, utilizábanse principalmente animais de laboratorio. Algúns experimentos eran perigosos paira realizar con homes e mulleres, e non era raro que o propio investigador experimentásese consigo mesmo. Pero os avances tecnolóxicos han suposto una certa revolución.
Coas técnicas que proporcionan imaxes cerebrais in vivo , pódese observar que lugares do cerebro actívanse cando hai estímulos que provocan o desexo de tomar a sustancia e que lugares non funcionan normalmente despois de tomar a sustancia.
Un exemplo son as imaxes de resonancia magnética. Utilizando campos magnéticos e ondas de radio obtéñense imaxes precisas de dúas ou tres dimensións de estruturas cerebrais. A resonancia magnética funcional proporciona ademais una valiosa información sobre a actividade do cerebro, xa que permite comparar sangue oxigenada e libre de osíxeno.
Outra técnica importante é a tomografía por emisión de positrones (PET). Esta técnica permite visualizar a actividade metabólica existente nunha zona do cerebro. Paira iso inxéctanse una serie de compostos radioactivos que se estenden xunto co sangue e que dependendo do grao de radioactividade poden determinar a actividade que se desenvolve en diferentes zonas do cerebro. Así, obsérvase in vivo o fluxo sanguíneo, o metabolismo do osíxeno e a glicosa ou as concentracións de sustancias nos tecidos.
Sen inxerir ningunha sustancia dependente
Algunhas condutas poden ter efectos similares ás sustancias psicoactivas. Sen ningunha dúbida, hai comportamentos que xeran un gran pracer nas persoas, que sente cando se eleva o nivel do neurotransmisor dopamina no cerebro. Algúns expertos creen, por tanto, que algúns homes e mulleres afanse a niveis altos de dopamina e co tempo convértense en dependentes deste comportamento. Por exemplo, xogos, sexo, comer, navegar por internet, facer compras... poden provocar una vinganza ao perder o control sobre estas actividades.
Segundo o catedrático de psicoloxía da UPV, Enrique Echeburua, as adiccións ‘sen drogas’ e as sustancias psicoactivas son moi similares. De feito, estas actividades, inicialmente agradables, non se realizan despois pola súa satisfacción, senón paira eliminar o malestar que xera a falta. En definitiva, as adiccións psicolóxicas están relacionadas coa incapacidade de controlar os impulsos.
Con todo, outros investigadores non os consideran dependentes, creen que son outro tipo de alteracións. Con todo, aínda queda moito por investigar neste campo.
Gai honi buruzko eduki gehiago
Elhuyarrek garatutako teknologia
