“Pandemiaren kudeaketan, buru-osasuna ez dira kontuan hartzen ari”

Nolatan erabaki zenuen pandemia honek emozioetan duen eragina aztertzea?

Egia esan, lan-ildo hori alboratuta neukan; orain gehiago nabil hezkuntzarekin eta feminismoarekin lotutako gaietan. Baina, hezkuntza-zentroak itxi aurreko egunetan, ikusi nuen unibertsitateko nire ikasleak oso urduri zeudela, mugikorrari adi, elkarren artean koronabirusari buruzko komentarioak egiten… Orduan esan nien nire kideei agian komeni zela antsietate-mailak neurtzea; artean ez genekien eskolak itxiko zituztenik ere. 

Galdetegi bat diseinatu genuen, gizarte-irudikapenak, emozioak eta halakoak kontuan hartuta, eta, zabaltzen hasi ginen egunean bertan, klaseak eten zituzten. Hala ere, eskolak online ematen jarraitzen dugunez, ikasleei online helarazi genien, eta gizarte orokorrera ere zabaldu genuen, komunikabideen, sareen eta hainbat kolektiboren bitartez, erretiratuak, adibidez. Hala, mila pertsona inguru ditugu, erdiak ikasle gazteak eta beste erdiak helduagoak.

Zergatik da garrantzitsua emozioak aztertzea?

Hau ez delako bakarrik gaixoei eragiten dien osasun-kontu bat. Maila sozialean eta psikologikoan izugarrizko eragina izaten ari da, eta horrek ondorioak utziko ditu.

Zer eragin hauteman dituzue?

Oraingoz, lehen galdeketa helduetan pasatu genuen, eta konfinamenduaren hasieran zen. Normala den bezala, beldurra zuten, baita haserre handia ere, komunikabideekiko, bonbardaketa horrekiko, eta nekea.

Orduan, ez duzue arduradun politikoekiko haserrerik antzeman?

Normalean, politiko edo kudeatzaileen papera nahiko ondo baloratzen da hasieran, eta, denborarekin, kritikak hasten joaten dira. Hori gertatu da aurreko pandemietan. Oraingoan, bitxia da, ez baitira inon agertzen. Asoziazio askeko ariketa bat erabili dugu, eta agintariak, ez tokikoak ez estatalak, eta hori kontuan hartuta sekulako neurri gogorrak hartu dituztela. Une hauetan, Sanchez da estatuko buru bakarra, izugarrizko agintea hartu du, eta maila pertsonalean ere behartu gaituzte denok etxean geratzera… Agintariek hartu dituzten neurriak berebiziko eragina dute gugan, eta ez dira agertzen, ez onerako, ez txarrerako.

Bitxia da, eta kontuan hartu beharko lukete. Azken finean, erreferente gisa ere ez dira azaltzen. Erantzunkizuna gure gain jarri dute, baina haiek ere hartu beharko lukete; horregatik dira agintariak. Agertu beharko lirakete.

Bestalde, bilau berri batzuk agertu dira, orain arteko izurrietan agertu ez direnak, eta gure arteko bilau horiek dira. Adibidez, hasieran, supermerkatuetan gehiegi erosten zutenak; orain, txakurra beharrik gabe pasiatzera ateratzen dutena… Jarri gaituzte polizia-lanak egiten, jakin gabe benetan zergatik dagoen pertsona bat kalean. Nik uste dut horrek ondorioak izango dituela. Izan ere, haserre hori eta erantzunkizun guztia gure artean banatzen da, eta hori ez da osasungarria. Kudeaketaren erantzuleak agintariek izan beharko lukete.

Egia da agian orain ez dela kritikarako momentua; beharbada, gero, hau dena pasatutakoan, egingo dira balorazioak eta kritikak. Adibidez, komeni ote zen Hego Korean bezala test masiboak egitea hasieratik. Gero ikusiko da, eta hurrengorako neurriak hartu beharko dira. 

Herritarrek, beraz, emozioak azaltzean, ez dituzte aintzat hartu agintariak. Eta alderantziz?

Ez, batere ez. Eman dituzten hitzaldi guztiak izan dira oso hotzak, zenbakietan eta neurrietan oinarrituta, eta ez dute alderdi pertsonala ezertarako aipatu. Nire ustez, hurbiltasun handiagoa erakutsi beharko lukete, hartu dituzten neurriak benetan baitira gogorrak. Komunikazioan, agerikoa da hutsune hori.

Beldurra eta haserreaz gain, nekea da jendeak aipatutako beste emozioa. Zertaz dago nekatuta jendea?

Beste izurriteetan, otsoaren ipuinean gertatzen denarengatik nekatu da jendea: arrisku handi bat dagoela esan zaio, eta gero ez da hainbesterainokoa izan. Oriangoan, gehiago da bonbardaketa mediatiko eta sozialagatik. Guztia da koronbairusaren inguruan. Komunikabideetan ere ez da besterik egon. Ondo dago jendea informatzea, baina beste arnasgune batzuk ere behar ditu. Esaterako, jende nagusi askok telebista du informazio- eta entretenimendu-bitarteko bakarra, eta lehenengo astetik dagoeneko nekatuta zeuden. Eta hau luzerako doa; beraz, garrantzitsua da arnasguneak ere ematea edo norberak aurkitzea.

Adinekoak aipatu dituzu. Agertzen dituzten emozioetan, badago alderik adinaren arabera?

Bada kontu bitxi bat. Gazteek bi alderdi dituzte. Batetik, gaixotasuna helduagoekin lotzen dute; hori beste izurriteetan ere gertatzen zen. Iruditzen zaie ez direla kutsatuko, baina berdin kutsa daitezke, eta, gaitza garatzen ez badute ere, transmititzen lagun dezakete. Baina horretaz ez dira jabetzen. Eta, bestetik, antsitate-maila oso altuak neurtu ditugu. Berez, arraroa da, eta gure hipotesia da sare sozialen bidez jaso duten bonbardaketa oso handia izan dela, eta horrek antsietatea eragin diela.

Eta generoaren arabera, badago alderik?

Ez oso nabarmena. Emakumeek emozioak azaltzeko joera handiagoa erakutsi dute. Horrek ez du esan nahi emozioen intentsitatea handiagoa denik gizonen artean baino, baizik eta erraztasun handiagoa dutela sentitzen dutena adierazteko.

Haurrei buruz zerbait esan dezakezu?

Haiek dira pandemiaren kontu honetan ahaztuenak, eta, orain arteko galdeketak helduen artean banatu baditugu ere, orain hasiko gara ikertzen. Ez dira ezertarako kontuan hartu. Lagun batek esan zidan Sanchezek behin ere ez zituela aipatu bere hitzaldian; aldiz, txakurrak, bizpahiru aldiz.

Orain arterako dugu proposamen bat gurasoei eta haurrei zuzenduta, eta haurrei eskatuko diegu marrazki bat egiteko. Marrazki horren bitartez, kontatu behar diete gurasoei nola ari diren bizitzen itxialdia, zer gustatzen zaien, zer ez, beraientzat zer den koronabirusa, zer sentimendu sortzen dizkien… Nik, adibide, etxekoei egin diet, eta, ariketa bezala ere, polita da.

Zer hipotesi duzu, zer arrasto utziko du honek zure ustez?

Ikusten ari gara erresilentzia-maila oso altua dela. Neurriak oso gogorrak dira, baina jendea egokitzen ari da eta moldatzen da. Horrek, hala ere, badu bere alde txarra ere, sare sozialekin lotuta: ematen du jendeak gauza asko egiten dituela, guztiek terraza ederrak dituztela, eta oso gustura daudela egoera honetan. Baina horrek ekartzen du iruditzea ez dagoela eskubiderik esateko hau kaka bat dela. Eta bada kaka bat. Hau da, oso ondo dago erresilenteak izatea eta alde ona ateratzeko gai izatea, baina aldarrikatu behar da egoera ez dela batere ona, eta badagoela jende asko oso gaizki pasatzen ari dena. Ondo gaudenok ere, izan dezakegu makalaldi bat, eta haserrea sentitu. Haserre egoteko eskubidea dugu.

Zer ondorio izango dituen? Nik uste dut beldur latente bat utziko duela; berriro izurri bat agertzen bada, sekulako beldurra sortuko dela gauza bera gertatuko dela pentsatuta. Ikusi beharko dugu hori bola bideratu.

Ikusiko dugu baita hartu diren neurriak egokiak izan diren ala ez. Orduan, hartutako neurriekiko onarpena edo haserrealdia egon daiteke, baita komunikabideek egindako lanarekiko ere…

Azken finean, eragin sozial handia izango du. Gizartearen gehiengoa hilabetez, gutxienez, etxean sartuta egongo da. Ateratzean ere, aztertu beharko da, osasun mentalean zer eragin izan duen.

Zure ustez, buru-osasunari nahikoa arreta ematen ari zaie?

Ez, ez. Nik dakidala, ez dira kontuan hartzen ari batere. Nonbait, Eusko Jaurlaritzak esan du arreta-telefono bat martxan jarriko zutela. Baina gure lagun psikologoek esaten digute egun hauetan lanez gainezka daudela, eta nik ez dut ikusi ezer orokortua dagoenik jendeari laguntza psikologikoa emateko. Txinatik etorritako albisteek, aldiz, diote bertan bai unibertsitateek bai ospitaleek ongizate psikologikorako plan bat martxan jarri zutela, telefonoak eta bitartekoak biztanlego guztiari zuzenduta… Frogatu beharko llitzateke hori benetan horrela den, baina hemen ez dute horrelakorik egin.

Eta Europako beste lekutan, Italian, adibidez?

Ez dakigu ezer. Gai hau bigarren maila batean dago. Haurrei buruz, adibidez, badakit Norvegiako gobernuak hitzaldi bat egin zuela haurrei zuzenduta, oso txalotua, eta nabarmentzeko modukoa. Baina alderdi psikologikoaren gainean ez dut ezer jakin.

Leku batzuetan baimena dute ariketa fisikoa egitera ateratzeko, bakarka bada ere, eta hori bai lotu dute osasun psikologikoarekin, ezta?

Bai, hala da. Eta umeak ere herrialde askotan irten daitezke. Badirudi badagoela aurreiritzi bat gurasoek ez dugula jakingo nola zaindu umeak, prebentzio-neurriak betetzeko, edo umeek ez dituztela gauzak ondo egingo. Eta nork bermatzen du txakur-jabe guztiek gauzak behar den bezala egingo dituztela? 

Kontraesan handiak daudela iruditzen zait: hasieran esan ziguten ez zela oso larria, baina orain konfinamenduan gaude. Eta beste hainbat adibide daude. Horrek haserrea sortzen du, eta kontuz ibili behar dugu, oraindik luze joko baitu. 

Etxetik ateratzea arraroa izango da. Adinekoetan, adibidez, hainbeste denbora itxita egonda, zer ondorio izango ditu? Eta lehendik arazo psikikoak dituztenetan? Batzuk egoitzetan bizi dira, eta leku batzuetan badituzte lorategiak eta espazio irekiak, baina guztiek ez. Nola ulertzen dute itxialdia, nola kaskartu daiteke beren osasun mentala? Eta arazo psikikorik izan gabe ere, makalaldi bat duen edonork, banaketa bat izan duelako edo ama izan berri delako, nola biziko du egoera hau? Ez dira zaintzen ari lehendik zaurgarriak direnen buru-osasuna, eta haiengan ondorio are larriagoak izango ditu.

Elkarrizketa honekin lotutako artikulu bat argitaratu zen aurrez Berria egunkarian: "Emozioak ahaztuta"