Milutin Milankovitch: o rexurdir das estacións de xeo
2013/06/01 Etxebeste Aduriz, Egoitz - Elhuyar Zientzia Iturria: Elhuyar aldizkaria
A porta de ferro pesada pechouse tras min... Senteime na cama, mirando a habitación, e empecei a ver a nova situación. Un día fixeime na maleta... O meu cerebro volveu funcionar. Levanteime nun salto e abrín a maleta. Alí tiña papeis sobre o meu problema cósmico. Repasei os papeis, tomei a miña pluma fiel e empecei a escribir e a calcular... Despois de media noite mirei á habitación, custoume saber onde estaba. Aquela pequena habitación parecía un aloxamento de viaxe no meu universo.
Milutin Milankovitch non estaba nun hotel do universo, senón no cárcere. Durante a súa lúa de mel Dalj viaxou ao seu pobo natal, Austria-Hungría, onde foi atrapado polo inicio da Primeira Guerra Mundial. Foi detido polo exército austrohúngaro por ser serbio. Pero non lle ía a impedir seguir traballando. Tiña que resolver o misterio das estacións de xeo.
Non era moito tempo que se lle meteu na cabeza aquela cuestión das estacións de xeo. Era enxeñeiro civil experto en formigón armado. Construíu once edificios, autovías, pontes, encoros e acueductos na Europa central. Tamén debuxou o modelo matemático do edificio máis grande que se podería construír na terra: un edificio de formigón armado de simetría rotacional de 21.646 km de altura e 112,84 km de diámetro na base.
Milankovitch demostrou desde o principio una gran habilidade paira resolver matematicamente problemas de enxeñaría civil. Até 1909 traballou como enxeñeiro civil en Viena. Ese ano ofrecéronlle a cátedra de Matemáticas Aplicadas na Universidade de Belgrado. Desde que tomou aquel posto, aínda que non deixou totalmente o formigón armado, interesáronlle outros asuntos. Ao ler os traballos dos climatólogos chamou a atención o misterio da era do xeo. A pesar de que xa estaba bastante marxinado, medio século antes, estivo a lume de biqueira cando todo o mundo estivo cuberto de xeo.
Todo empezou cunhas rocas. En moitos lugares aparecían rocas illadas que non tiñan nada que ver coa contorna. Os geólogos tiñan claro que viñan doutro lugar, pero como chegaron onde estaban? O naturalista francés Jean-André de Luc, por exemplo, propuxo que o aire comprimido nas covas podía ser expulsado. Moitos crían que viñeron dentro dos icebergs, cando aqueles terreos estaban baixo o mar, e que foron liberados polos icebergs una vez fundidos. Paira outros moitos, estas rocas foron movidas polas principais inundacións bíblicas.
"Non todas as augas do mundo farían flotar una roca", explicou James Hutton no XIII. A finais do século XX. Ha cre que só os glaciares podían ser os únicos materiais paira mover esas enormes rocas. Hutton foi o primeiro en falar dunha glaciación xeneral. Pero aquela idea pasou desapercibida.
Medio século máis tarde outros empezaron a traballar este camiño. En 1834, cando o naturalista Jean Charpentier camiñaba polo monte cun basomutil suízo, o vasomutilo díxolle que algunhas das rocas presentes procedían dunha zona granítica máis afastada. Charpentier preguntoulle como chegaron alí e respondeulle que transportara os glaciares de Grimsel e que o glaciar chegaba no pasado até Bernardo.
Charpentier quedou fascinado e contento porque el tamén chegou a esa conclusión. Poucos crían iso naquela época. Nos próximos anos o geólogo suízo Louis Agassiz será o maior embaixador desta idea. Traballou sen cortes en todo o mundo buscando probas e defendendo a idea da era do xeo. Aos poucos foron aumentando os geólogos apoiando a teoría das estacións de xeo. Máis aínda cando o escocés James Croll demostrou que os cambios na órbita da Terra podían explicar a existencia de épocas de xeo no pasado. E non só por un, Croll defendía que houbo varias épocas de xeo.
Poucos anos despois, os científicos descubriron que algo estaba mal nos cálculos de Croll. Segundo Croll, a última era de xeo foi 80.000 anos antes, pero as probas atopadas polos geólogos apuntaban a que, en todo caso, debería ser 50.000 anos despois.
Deste xeito, volveuse a descartar a teoría das estacións de xeo. XX. A finais do século XX, na cátedra de xeoloxía de Harvard, o seguinte de Agasiz dixo: "a suposta época glacial, que estivo incandescente hai uns anos, xa podemos repudiala sen ningunha dúbida".
Milankovitch resucitaría aquela teoría. Viu claro que Croll non estaba tan equivocado. A súa teoría era demasiado simple, ese era o problema. Milankovitch descubriu que tres variables influían na radiación solar que chegaba á Terra: A inclinación do eixo terrestre, a excentricidade da órbita e a precesión. E que a combinación destas tres variables podía ter que ver coa aparición das estacións de xeo. O tres teñen ciclos moi diferentes e variables, e as cruces entre eles requirían cálculos moi complexos e case interminables.
Milankovitch estaba moi seguro da súa teoría. O único que necesitaba era o tempo. Nos próximos anos volveuse a facer os cálculos. Facíaos en tempo libre e en vacacións. Mesmo cando foi preso, non perdeu o tempo. Ingresou no cárcere e empezou a traballar case desde o primeiro minuto. Posteriormente, a través duns contactos, conseguiu a autorización paira saír do cárcere e pasar a detención en Budapest, coa condición de comparecer una vez por semana ante a policía. Os seguintes catro anos pasaríaos metidos na biblioteca da Academia de Ciencias de Hungría, sen ningún tipo de impedimento paira traballar na súa teoría.
En total pasou uns 30 anos traballando na teoría astronómica do cambio climático. Publicou uns 40 artigos e finalmente recollíao no libro Canon of Insolation and the Ice-Age Problem, en 1941. Alí estaban as leis universais que explicaban os cambios climáticos cíclicos. Coñécense como ciclos de Milankovitch.
Naquela época non se puido demostrar que os ciclos de Milankovitch coincidían coas épocas do xeo e poucos o tiveron en conta. Morreu en 1958 e uns 15 anos despois os geólogos comezaron a buscar probas e a reivindicar a obra de Milankovitch.
