Canto somos a crónica de outrora Amatiño

1997/11/01 Amatiño Iturria: Elhuyar aldizkaria

• Historia

CANTO SOMOS a crónica de outrora Amatiño

Hai vinte e cinco anos, concretamente no verán de 1972, Miren Jone Azurtza de Zeruko Argia, Edorta Kortadi e un terceiro que nunca recordo me viñeron a Eibar á porta, a ver si cada semana faría crónica de Euskal Herria. Xa levaba anos, de cinco ou seis longos, facendo as do correspondente en Eibar e querían seguir na mesma ou na mesma liña, é dicir, ofrecendo noticias breves con pouca fluidez, con moita vida, poucas palabras de leite e o maior número de noticias posibles.

Por unha banda, iso si, en lugar de adscribir Eibar e a súa contorna exclusivamente a todo o País Vasco que estaría na miña man, en diante. Non creo que esa conversación durase máis de dez minutos ou que paira convencerme tivesen que mergullarme en grandes mares sen restos. Nalgún lugar viñeron expresar o que eu quería escoitar e, despois de ver as primeiras palabras, todo o mundo podía sobrar. Sen máis, así xurdiu o próximo outono o departamento Zenbat Gara, que naceu case por casualidade e que durante tres anos converteuse nunha das referencias informativas máis importantes da semana dos lectores vascos.

O nome do departamento debíase á coñecida canción de Benito Lertxundi, Zenbat Gara: Canto quedas? Catro, un, tres, cinco, sete... Despois, vinte e cinco anos despois, este ano, souben que aínda que a canción era de Benito, a letra era de Abel Muniategi, por suposto, pero entón polo menos acordabámonos do oriotarra e, precisamente, da mensaxe que se transmitía nos seus festivais e discos, do número de vascos que somos, dos lectores vascos e dos afeccionados ao eúscaro.

Sen ningunha dúbida, Zenbat Gara foi a sección de información máis lida naquela época en eúscaro. A min sorprendeume o éxito daquela crónica semanal e, en apenas tres anos, o mal “Amatiño” converteuse en moito máis coñecido, prestixioso e veraz que o propio Luís Alberto Aranberri. A modo de exemplo, nada máis deixar Zeruko Argia e empezar a traballar no xornal Deia en 1977, a dirección pediume que escribise un artigo sobre Sabino Arana e eu escribíseo e, moitos dos chinchos, asineino co meu nome e apelidos. Con todo, o redactor xefe José Manuel Alonso, actual director do Xornal de Alava, díxome: “Joé, Amatiño, a que vén iso de asinar con pseudónimo?”

Dixen que aquel departamento conseguira un gran éxito e agora, vinte e cinco anos despois, creo que tamén sei o porqué daquel éxito. Pero entón non sabía, non se se o sabía ninguén, pero eu polo menos non. Agora, do mesmo xeito que a presa que foi a auga, podemos investigar una serie de argumentos estilísticos e sociolóxicos, se se trata de analizar as razóns que poden facer comprender aquel fenómeno que ocorreu inesperadamente, pero, no mellor dos casos, non son máis que simples teorías que podemos estruturar entre todos, xa que eu non era consciente do que estaba a facer, só fixen o que sabía facer sen clase, e si era traída e vinda, non era.

En primeiro lugar, o lector actual que desexe comprender as revistas vascas da época terá que darse conta de que naquela época apenas había información escrita en eúscaro, polo menos una información completa. Os semanarios compúñanse basicamente de artigos de opinión dos escritores e pouco se facía sobre o traballo de reportaxe, xa que non había reporteiros e moito menos xornalistas vascos licenciados na Universidade. É dicir, en gran medida, polo menos neste sur, o xornalismo vasco é un xénero comunicativo e literario xurdido durante a década do setenta.

Dalgunha maneira, paira ser expresados en prazos e breves: o semanario Zeruko Argia, de até entón, foi una publicación composta por varias coleccións de artigos de escritores, ensaístas, sacerdotes, profesores, universitarios e pensadores; en 1972 creouse, dalgunha maneira, xunto co departamento de Zenbat Gara, o traballo xornalístico da primeira semana e formulas de información, reportaxes e entrevistas que se materializaron no próximos tres ou catro anos. En 1976 Zeruko Argia converteuse nunha revista de información xeral, co seu formato actual, e en 1977 xurdiron os novos xornais Deia e Egin, que se aproveitaron sobre todo da experiencia dos primeiros xornalistas vascos que en anos anteriores apropiáronse do oficio en Zeruko Argia.

Eu tiña 27 anos, casado e con dous fillos, cando comecei a Zenbat Gara e non me consideraba xornalista, nin de estudos nin de estudos. Era Perito Barantilla e na tinturaría do meu pai traballaba. En Bilbao e Madrid estiven a aprender a lavar, tinguir e alisar roupa sucia allea, ao meu pai debíalle o vasquismo e á miña nai a afección pola lectura. En proporción gañaba moito máis que agora, era un fillo de boa familia e, para entón, tiña a vida totalmente orientada... Até a aparición de Miren Jone Azurtza.

Miren Jone Azurtza, Mikel Atxaga, Mikel Ugalde, Donato Unanue e o resto fixéronme mergullarme na liña de xornalista que me gustou á miña propio... e logo ao meu. Se non fosen eles, non se crearía Zenbat Gara, nin eu ao mellor xornalista vasco en 1974 gañaría o premio “ Kirikiño”, nin se recibiu a oferta de traballo do diario Deia, nin se formaría parte do Consello Xeral Vasco e do Goberno Vasco, nin participou activamente na creación de HABE e ETB, nin seguramente nunca na política.

Por tanto, se non houbese Zenbat Gara, eu seguramente seguiría traballando na tinturaría da miña familia, máis tranquilo e gañando máis diñeiro, pero sen probar nin aguantar as frechas salgadas dos máis amateurs.

Entre outras cousas, este departamento soubo ser a referencia unitaria imprescindible dos vascos. Quizais non era demasiado difícil, porque os vascos daquela época, en xeral, eran só una gran familia que se adoitaba arranxar bastante ben xuntos. Pero, en calquera caso, recolleu a lectores vascos de diferentes orixes, niveis e sabedorías. As asociacións e organizacións que querían dar a coñecer as súas actividades déronse conta inmediatamente de onde ía enviar a información para que a xente puidese lela, quen quería informarse do que sucedía no ámbito do eúscaro sabía onde atopala e lela e as preguntas máis comúns e curiosas (reunións, direccións, relacións, normas lingüísticas, bautizos, publicacións de libros, todo tipo de consultas, etc.). O lector que quería facer tamén tiña onde ir, onde preguntar e a quen escribir.

Eran os últimos anos da ditadura (Franco morreu en 1975), a transición democrática que debía vencer rapidamente, o País Vasco en pleno apoxeo, a acción cultural que floreceu nos últimos vinte anos, o soño informativo dos vascos e o departamento de Zenbat Gara, por casualidade ou polo caudal daquel proceso, situouse na mesma liña. Ademais, os xornais erdales, que seguían na rutina da ditadura, custoulles bastante ceder os novos tempos que viñan e durante uns poucos anos os semanarios vascos puideron ofrecer máis información que os xornais erdales.

Todas as fontes de información dunha e outra índole tiveron o seu lugar. Isto non significa neutralidade absoluta entre liñas. Como me escribiu Koldo Mitxelena “todos puideron buscarlle, pero algúns quixeron buscarlle con máis frecuencia que outros”. E cre que non foron os seus os que máis me quixo atopar.

Aínda, trinta e cinco anos despois, entre Bilbao e Baiona, de cando en vez, achéganseme descoñecidos en calquera marxe da rúa, lembrando que foron os grandes lectores de Zenbat Gara: “Aquilo si que…”, “Todas as semanas estabamos a esperar...”, “Eles os tempos despois...”, “Por que non escribes agora?”. Parece que a liña de entón perdeuse algunha vez ou algunha vez. E sobre todo cada vez que ouzo esta última pregunta pregúntome: Os lectores perdéronme a min ou eu perdín aos meus lectores? Ou, dito doutra maneira, hai algo que len os lectores de todas as cores, idades e niveis no xornalismo vasco actual?