Udako Euskal Unibertsitatea, ihardunaldi berri baten ondoren

Sarrera hitzaldia

Mikel Zalbide, UEUaren hasierako bultzatzailetako bat, izan genuen XIV. ihardunaldiaren Sarrera-Hitzaldia ematen. Euskararen indarra neurtzeko erizpideei buruz aritu zen.

Hasi orduko, egiteko horretan aurkitu dituen oztopoak seinalatu zituen. Oztopo horien artean hizkuntzak dituen aurpegien auniztasuna eta banaketa soziala aipatu zituen.

Hizkuntza baten indarra neurtzeko, soziolinguistikak eginiko aportazioei errepasoa eman zien Zalbidek eta Stewart eta Mkeyren teoriei helduz "Hizkuntzaren kemen-neurketa" eta "Hizkuntzaren erakarpena" kontzeptuak esplikatu zituen.

Segidan Covarrubias-ek landu duen etoglosia kontzeptuari ekin zion, hizkuntza batek dituen funtzioen garrantzia ikusteraziz. Hizkuntza batek zenbat eta funtzio gehiago bete are eta egoera hobean zegoela, seinalatu zuen Zalbidek.

Bide horretatik aurrera eginez, funtzio horien sailkapena egin zuen administrazio publikoa, hezkuntza eta beste zenbait alorretara begiratuz, eta horietako bakoitzean euskarak lukeen atxikimendua azpimarkatu zuen, euskararen egoera aztertzeko bide posible bezala.

Dena den, egiteko hori burutzeko etnolinguistikak eskaintzen dituen tresnak hobeak zirela aitortu zuen, Euskal Herrian aplikabide gehiago eskaintzen dutelako.

Etnolinguistikak eskaintzen dituen lanabesen agerpena egin eta historiara itzuli zituen begiak eta hiru etapa berezi zituen maila honetan: aintzinako autarkia ekonomikoa zela medio, euskarak iraupena lortu zuela esan zuen. Bigarren etapan ordea, iraultza industrialaz gero, apurketa gaineratu zitzaiola eta arazoak hasi zirela, esan zuen eta jadanik bizi dugun etapan, komunikazioaren etapa honetan elkarrekiko harremanak erabat ugaritu direlako, hizkuntzak nahastu egin direla eta euskarak hor leku bat irabazi behar lukeela, adierazi zuen.

Euskararen egoerari irtenbideak proposatuz, ideia batzuk jaulkiz bukatu zuen sarrera-hitzaldia Mikel Zalbidek.

KIMIKA

Martin Olazar

Elhuyar.- Martin Olazar; zein da aurtengo UEUn aurkeztu behar duzun gaia?

Martin Olazar.- Gasolinaren sintesia, metanoletik abiaturik. Gas batzuk lortzeko bide asko daude. Bide ezagunenetarikoa hondakin solidoak eta egurrak eta horrelako gauzak deskonposatu eta gas naturala ateratzea da, baina hori baino askoz ere merkeagoa da nik aztertutako bidea, zeren hori bostehun edo seirehun gradotan deskonposatzea erabat garestia bait da. Ba, lurretik bertatik atera gasa eta katalisatzaile solidoen bidez metanola gasolina bihurtzea da bidea.

Azalduko dena, batez ere egoera momentuan nola dagoen adeiraztea izango da: estatu-maila osoan egoera zein den, nola egiten den, nondik ekartzen den, zer neurtzen den, zenbat putzu dagoen (zeren hiru edo lau bai bait daude, inportantenetarikoa "gabiota" izanik), banaketa nola egiten den etab. Zelanda Berrian eta zenbait tokitan badaude horrela gasolina lortzeko enpresa handiak ere. Baina hemen horrelako gauzarik ez da aztertu eta hori ere aipatu beharko litzateke.

E.- Eta hor lortutako gasolina eta metanol sintetiko horrek, zein eginkizun izan dezake? Hau da, petrolio-gasolina ordezkatzeaz batera azukre-kanaberatik ateratako metanola ordezka al dezake?

M.O.- Inportanteena hori da. Ameriketan eta nazioartean, esate baterako, ordezkapena nolakoa izan den ikusiko dugu; azken urte hauetan gora eta gora nola igo den, eta orain ere urtero ehuneko hamarrean gora doa. Beraz bi erabilpen izan ditzake: bata gasolinarekin nahastea (gainera, oso erregai ona da) eta bestea metanoletik bertatik gasolina lortzea. Oraindik beste erabilpena ere badu. Etxetara eta industriatara banatzeko errentagarria dela ikusi berri dute. Alaskan esate baterako, gas naturala dute eta gas hori hoztu ondoren likidotuta bidaltzen dute gaseoduktoz eta itsasuntziz. Baina gasa metanol bihurtuta bidaltzea pentsatzen dute. Merkeagoa da eta ez dago inongo problemarik horretarako.

E.- Hala ere, noski, gas naturalaren erreserbak agortu egingo dira petrolioa bezalaxe. Petrolioa baino gehiago ala gutxiago dago?

M.O.- Hemen zera esango nuke nik: "gabiota" hau handia dela, baina dudarik gabe nahiz eta Kantaurian beste hobi batzuk egon, etorkizunean bukatu egingo direla.

E.- Beraz, gasolina eta gas naturala elkarren osagarri dira ezta?

M.O.- Bai horixe. Bietatik erabili behar da.

E.- Euskal Herrian "gabiota" plataforma dugu eta dagoenekoz bertako zenbait industria hobi horretatik lortutako gas naturala erabiltzen hasia da. Euskal Herrian gas naturaletik gasolina lortzeko asmorik ba al da?

M.O.- Gas naturala erretzeko erabiltzea ondo dago, nahiz eta gaur egun Europan lehendik zeuden gasbideak bakarrik erabili. Orain gasbide berririk ez da egiten. Gasa iturrian bertan transformatu eta garraiatu egiten dute. Hemen berriz, gasbide berriak egiten ari dira, eta nik ez dakit gas naturaletik gasolina hemen lortzeko asmorik dagoen ala ez.

FISIKA

HALLEY BERRIRO

Jesus Arregi

Elhuyar.- Bihar UEU-ko saioaren barnean Halley kometari buruz hitzegin behar duzu. Zer datu berri dago Halley kometari buruz, Giotto, Vega eta beste zundek jasotakoen ondoren?

Jesus Arregi.- Bueno, egin diren ikerketa guztietan, bai lurretik eta bai espazial untzien bidez egin direnetan, oso emaitza interesgarriak lortu dira eta batez ere zera esan behar da: Giotto europarrak, Vega II,-ak (SESB-ek bidalitakoak) eta Japoniarrek bidalitako espazial untziak, denak oso ongi aztertu dutela kometa; oso ongi funtzionatu dutela eta oraindik beste hurrengo misio batzuetarako probetxugarriak direla. Honetaz gain lortu den emaitzarik interesgarriena, zera dela esan behar dugu: egiaztatu egin dela kometak izotz zikinez osatutako nukleo bat duela.

Whipple-k orain dela 36ren bat urte aurresan zuen hori. Hau da, kometak azken batez izotzez eta hautsez osaturiko bola handi batzuk besterik ez dira. Hau pixka bat konkretatuz, zera esan daiteke: Halley Kometaren kasuan nukleoaren dimentsioak neurtu ere egin direla. Gutxi gorabehera patata antzeko zerbait dugu. Halley Kometak 15 km inguruko luzera du, zabalera eta sakonera 7,5 km-koak izanik. 1 km-ko akatsa izan dezake gutxi gorabehera emandako dimentsio bakoitzak. Beste datu interesgarri bat, Halley Kometaren adinarena izan daiteke. Oso zaharra omen da. Ehun mila urte ditu gutxi gorabehera. Ez da gazte samarra, lehen uste zenez.

E.- Baina masa eta zenbat material duen jakinda, Halleyk hemendik aurrera zenbat urtetarako bizia du?

J.A.- Oraindik ez dira azterketak sakonik egin gai horretaz, baina oraindik luzarorako izango dugu Halley Kometa. Materia asko galtzen du. Gehienez 60 tona galtzen ditu segundo bakoitzean, baina hala ere oraindik luzarorako dugula kontsidera daiteke, zeren galerak eguzkiaren inguruan dagoenean bakarrik bait ditu, eta 76 urteko peridoa izanik, ba oraindik bira asko eman ditzake.

E.- Zein beste zehetasun adierazi behar duzu hitzaldi horretan?

J.A.- Kometaren konposizioari buruz orain momentu honetan aritzeak behar bada ez du merezi, baina konposizioari buruz zenbait datu emango dugu. Nahikoa konposatu organiko badaudela esango dugu; kometan, uste baino konposatu organiko gehiago eta konplikatuagoak aurkitu direla alegia.

E.- Besterik ez. Mila esker.

FISIKA

Juan Mari Agirregabiria

Elhuyar.- Gaur kaos deterministari buruz hitzegin behar duzu. Zer adierazi nahi da izen horretaz?

Juan Mari Agirregabiria.- Izen horretaz zientziaren arlo berri bat ezagutzen da eta zientziarena dela azpimarratu nahi dut, zeren eta ez bait da Fisikaren arloa bakarrik; Kimika, Biologia, Ekonomia eta beste hainbat zientziatan ere agertzen bait dira horrelako fenomenoak. Azken batez sistema sinpleak izaten dira, baina gero oso konportamendu konplikatuak agertzen dituzte. Nahiz eta printzipioz sistemak nolakoak diren jakin, gero praktikan zer gertatuko den zehazki esateko, oztopo handiak agertzen dira.

E.- Hitz errazez esanda, zer da kaos determinista?

J.M.A.- Sistema batzuk deterministak izan arren, hau da, ikuspuntu matematikotik ondo ezagutzen badira ere, beren eboluzioa printzipioz determinatua egon arren gero praktikan agertzen duen higidura oso konplikatua da, kaotikoa da, eta ikuspuntu praktikotik ezin da aldez aurretik zer gertatuko den esan. Hori kaosa da alde batetik (hori higidura kaotikoa delako) eta beste aldetik determinista da (azpian dagoen eredua oso sinplea eta berez determinista delako).

E.- Honelako sistema baten adibidea?

J.M.A.- Gaur ikusiko duguna, esate baterako, oso dispositibo sinplea da; burdinazko arraska bat iman biren azpian eta dena marko batetan loturik eta kanpoko indar oszilatzaile baten eraginpean. Hor agertzen da kaosa; gaur ikusiko dugun propietate berezi bat.

E.- Mila esker.

MATEMATIKA

Arantxa

Urkaregi

E.- Lehengoan jokalariaren porrotaz hitzegin zenuen. Zer biltzen zen hitzaldi horretan?

Arantxa Urkaregi.- Bueno hau probabilitatearen arazo klasikoa da, ez?. Aztertzen dena, joko bat da. Bi jokalariren arteko jokoa da eta jokalari batek badu bere dirua (bere kapitala) eta besteak ere berea, eta jokaldi bakoitzean apostu egiten dute. Hasieran txanpon bateko edo unitate bateko apostua egiten dela aztertzen da. Aztertu genuena zera izan zen: jokalari batek porrota izateko probabilitatea zein izango den. Hasieran jokaldi-kopurua neurtu gabe, n infiniturantz doanean probabilitatea zein izango den aztertu zen eta gero jokoaren itxarotako iraupena aztertu genuen. Bestetik jokalari batek kasino baten kontra jokatzen duenean edo kapital infinitua duen beste jokalari baten kontra jokatzen duenean zer gertatzen den ikusi genuen.

E.- Eta jokalariak azken finean, beti porrota, ezta?

A.U.- Bueno gauza kuriosoa da. Nahiz eta jokoa desfaboragarria izan, zuk hasieran kapital handia baduzu beti kapital txiki bat irabazteko probabilitate handia duzu eta hori da kasinotan gertatzen dena. Planteatzen den arazoa, zera da: pertsona bat kasino batetara joaten zen, eta beti irabazten zuen oporrak ordaintzeko adina. Hori ez zen batere harrigarria. Berak diru pila zeraman eta beti ere kantitate txikia irabazteko probabilitatea handia zen.

E.- Esaerak dioenez, diruak dirua darakar.

A.U.- Bai hori da.

E.- Beraz kasinoan dirua irabazteko, dirua izan behar duzu.

A.U.- Dirurik ez badaukazu edo oso diru gutxi badaukazu, beti galduko duzu; seguru. Eta gero, beste asuntoa zera zen: hasieran esan denez, unitate bateko apostua egiten duzu ez? Txanpon baten ordez K txanpon apostatzen badituzu, galtzeko probabilitatea minimoa da.

E.- Zu Matematika-sailburu zeranez, nola aritu zarete aurten?

A.U.- Bueno, nahikoa laburra izan da emanaldia. Irakasle aldetik, oso jende gutxi etorri da eta akats batzuk izan ditugu. Estatistika-arloan hutsunea izan da alde batetik eta gaur ere falta da beste irakasle bat. Ikasle gisa, bost edo sei pertsona egon gara gaur ezik. Matematika oso zabala denez, ba arlo guztiz desberdinak daude (Estatistika, Probabilitatea, Analisia, Geometria) eta jakina, jendeak ez du ikusten aplikaziorik edo oso teorikoak direla uste du, edo ez dakit.

E.- Bestalde matematikari euskaldunak gutxi izango zerate ezta?

A.U.- Bueno, Unibertsitatean, Fakultatean, karrera erdara hutsez egoten da asignatura bat ezik, eta asignatura hori Fisika da; karrera desberdinetarako amankomuna dena. Eta horrek garrantzia duela uste dut, ez? Matematika-Fakultatean ikasten ari den ikasle bat bakarrik etorri da.

E.- Bestalde gainera, ez dakit kuriosoa den baina matematikari euskaldun gutxi horiek sakabanaturik zaudete. Zein da horren arrazoia? Euskal Herrian ez al dago matematikari horiek bete dezaketen posturik?

A.U.- Nik lanpostuak badaudela uste dut, baina kontutan hartu behar dugu ikerketa-mailan Fakultatea oso gaztea dela, ez? Eta ikerketa egiteko posibilitate gutxi dago. Beno, arrazoia honetan datza. Matematikari bat Madrilen dago, eta bestea Parisen eta beste euskaldun bat (beste urte batzuetan ere etorri da hau) Bordelen dago. Matematikariak badaude. Parisen beste bat ere bai: Maria Jesus Esteban. Badirudi jendeak oraingo bere ikerketa-maila aberastea nahi duela eta lana hemen egiten baduzu, klaseak eta ez dakit zer izango dituzu. Ikerketarako posibilitate gutxi beraz.

E.- Besterik ez, mila esker.

FISIKA

Fernando Plazaola

Elhuyar.- Zuk zure tesia aurkeztu duzu hemen UEU-n. Zertaz egin duzu tesia?

Fernando Plazaola.- Egin dudan tesia bi ataletan bana daiteke. Alde batetik teknika esperimental berri batez egin dut. Bere izena positroiaren deuseztapena da. Beno teknika bat ez da; teknika-multzoa baizik, baina positroien deuseztapenean oinarrituta dago. Hori zenbait material edo sistema berrietan erabili da; orain arte erabili gabekotan. Bestetik egin duguna, zera izan da: erdieroaletan (3 edo 5 erdieroale bitarretan) egitura-akatsak ikertu, zeren eta erdieroale hauek garrantzi teknologiko ikaragarria dute gaur. Teknologikoki gauza asko ezagutzen da, baina zientzi mailan edo barneko egitura-mailan oso gutxi, zeren eta ez bait daude teknikak material horiek aztertzeko eta guk uste dugunez (uste dugunez bakarrik), emaitzak hor daude. Hainbat eta hainbat egitura-akats nahiko ondo aztertu dugu eta zenbait akats berri ere aurkitu ditugu material horietan.

E.- Material horiek zertan daukate garrantzi berezia?

F.P.- Elektronikan adibidez; eguzki-zelulatan, zirkuitu integratuetan, eta baita LED-etan ere; hau da, Light Emission Diodes-etan. Optoelektronikan bereziki garrantzi handia dute.

E.- Beste puntu batera pasata, zuk urte batzuk behintzat atzerrian eman dituzu, Finlandian hain zuzen, eta aurten Euskal Herrira itzuli zara. Zer nolako esperientzia izan duzu Finlandian eta zer topatu duzu berririk Euskal Herrira itzulita?

A.U.- Esana dut; Finlandia neretzat esperientzia interesgarria izan zen. Alde batetik Finlandia azken finean, ba ez da herri aberatsa, baina beste aldetik herri aberatsa izan ez arren, zientzi maila handia du. Han egin dena, arlo batzuk hartu eta arlo horiek ondo aztertzea izan da. Beti esaten dut gauza berbera: Finlandian lortu dutela tenperaturarik baxuena, eta hori lortzeko teknologi maila handia behar da. Nanokelvineraino iritsi dira. Eta beste aldetik ikusi dudana, organizazio ikaragarria. Han gauza guztiak ondo eginak daude, edo behinik behin gauzak erraz egiten dira. Lan egiteko oztoporik ez dago, hau da, ez duzu gauzen aurka burrukan ibili beharrik.

Gauzak pixkanaka-pixkanaka doaz, jendeak profesionaltasuna dauka. Hona bueltatutakoan konturatu naiz diferentziaz. Ni orain Leioan nago irakasle moduan, eta Unibertsitatea hangoarekin konparatuz, oraindik asko falta zaiola, hau da, nahikoa gaizki dagoela esan beharra dago. Gure problema nagusia unibertsitate honetan klase asko eman behara da eta ikerketa-maila oraindik ez da behar adinakoa, zeren eta karga dozentea ikaragarria bait da. Hori gainditu egin behar da eta industriarekin harremanetan ere hasi behar dugu.

E.- Mila esker.

FISIKA

ERLATIBITATEA

Joserra Etxebarria

Elhuyar.- Gaur hasi dugu erlatibitateari buruzko ikastaroa. Zer asmo duzu ikastaro honetan?

Joseba Etxeberria.- Ba azken batez hor egin nahi nukeena birziklatze moduko bat da. Erlatibitate berezia lehen ikusi dutenentzat eta ikus ez dutenentzat da. Hor erabiltzen diren kontzeptuak zeintzu diren eta hor agertzen diren arazoak zeintzu diren azaldu nahi dugu. Ez da goimailakoa, baina punturik inportanteenak azalduko ditut. Hori bai, ez naiz azalpen matematikoak gehiegi egiten saiatuko; kontzeptuak ondo lantzen baizik. Eta gero ba, gauza batzuk aztertzen arituko gara eta oso polita izango dela uste dut.

E.- Beraz aurtengo Fisika-Sailaren barruan zer azpimarratuko zenuke?

J.E.- Neretzat sorpresa izan da gazte mordoxka etortzea. Nik ez nuen pentsatzen lehenengo astean fisikan hainbeste jende egongo zenik. Irakasle asko eta, bigaren astean datoz eta nik ezagutzen nituen fisikari batzuk eta fisika ikasten ari diren batzuk ere etorri dira eta hori niretzat oso pozgarria da. Eta azpimarratu... ba, fisikaren arloan gorputz bat sortzen ari dela. Beti esaten dut honelako tamainu kritikoaren bila gabiltzala, gero gure aldetik mugitzeko eta ikerkuntzan aritzeko. Nik uste horri hurbiltzen ari gatzaizkiola.

E.- Besterik ez mila esker.

Natur Zientzi Saileko zenbait ikaslerekin solasean

UEU, jakina, ez dute irakasleek soilik osatzen; ikasleak dira beraren muina. Orain arte irakasleen eritziak bildu ditugu, baina ikasleenak ere entzungarriak direla uste dugunez, Natur Zientzi Saileko ikasle-multzo batekin izan gara eta mikrofonoa hurbildu diegu.

Elhuyar.- Zer aurki dezake Unibertsitateko ikasle batek UEUn, Unibertsitate ofizialean topatzen ez duenik?

Natur Zientzia aplikatua esaten dena. Guri Fakultatean zera erakusten digute: teorian zer gertatzen den, erreakizo asko eta abar, baina gero ateratzen gara mendira eta ez dakigu lore bat bereizten. Beraz hemen Fakultatean ikusten ez diren gauzak ikusten ditugu; Biologia aplikatua alegia.

• Gehienbat hori, ez? Klasean ikasten dituzu lore hau eta bestea eta ez dakit zer, baina gero mendira joan eta ez dakizu bereizten. Guk karrera bukatu eta ez dakizkigu zuhaitzen izenak ere. Eta tontakeria da. Erraz ikasten da eta gainera denok ikasteko desiratzen gaude, baina Unibertsitate estatalean horrelako gauzak ez dira ematen.

E.- Beraz, zuek UEU-ra praktikak egitera zatozte.

Fakultatean ikasten ez diren gauzak ikastera. Beste era bateko ikasketak dira.

• Beti osagarri gisa zerbait ikasi nahi duzu, ezta? Han Fakultaean ematen dena osatzeko gutxienez.

E.- Eta bereziki UEUn egiten den irtenaldiak zer esanahi du zuentzat?

• Irtenaldia da neretzat. Gauzak ikustea eta ikastea ere bai. Gainera klasean ematen dizkizuten gauzak ikusten ez badituzu, asko ez zaizkizu geratzen. Hemen lagun pilo batekin, anbiente onarekin eta zure anbienteko ikasle-pare batekin ateratzen zara. Gauzak esaten dizkizute, eta askoz errazago ikasten dituzu ikusiaz. Gainera ondo pasatzen duzu, eta horrek ere balio du.

E.- Aurten Ordesara joan zarete. Zer egin duzue Ordesan?

• Neri gehienbat gustatu zaidana Ordesan, ba Geologi mailan egin duguna izan da. Ordesa nola sortu zen ikusi dugu eta bueno, nik Geologiaz ideiarik ez daukat, baina esan dizkiguten gauzei esker ikasi dugu gauzak nola sortu diren eta logikoki ikusten duzu.

E.- Ezer gehiago landu al duzue?

Botanika aldetik ere zertxobait landu dugu. Ideia zoologo bat ere eramatea zen, animaliak eta aztertzeko, baina azken momentuan etorri behar zuena ez zen etorri. Dena den hori Martxel Aizpuruak eman digu. Bide guztian ikusten genituen ekosistemak. Ekosistema diferenteak ez, baina beheko mailetan eta goiko mailetan jarraipena zutenak bai. Eta behean eta goian zein zuhaitz-mota zeuden. Altitudeagatik edo zenbait faktoregatik, gauza asko ebidenteak dira, baina ohituta gaude gauza horiek ez baloratzera. Hor daude eta pixka bat argitzen dizute eta ikasita gelditzen da. Gauza haietaz zu gehiago konturatzea, gauza minimo batekin gehiagora iristea lortzen duzu.
Nire ustez disziplina desberdinen elkarketa espontaneoa ere egiten zuen, ezta? Alde batetik Geolgoia aztertzen zen eta beste aldetik espontaneoki Martxelek edo norbaitek Botanikari buruzko zerbait aipatzen zuen. Bestalde Ekologi sistemen progresioak edo ikusten dituzu. Ez dakit, ba botanikako azterketa hutsa ez duzu egiten; joan eta landare pilo bat bildu edo ikustea. Zoazen bidean agertzen diren gauzak ikusi eta aipatu egiten dituzu.

• Nolabait esan, ikasi dugun guztiaren lotura bat izan da?. Urtetan zehar ikasi dugu zer den Botanika, zer den Geologia, baina ez dugu loturarik eduki. Irtenaldian gauza guztiak lortzen dituzu eta nolabait ikasi duzunaren zer edo zer ateratzen duzu eta nik uste dut gehienek behintzat hori egin dugula irtenaldian.

E.- Zuetako bakoitzak zein alderdi on eta zein alderdi txar ikusten dizkio UEU-ren antolamenduari? Zer proposatuko zenukete Biologi sailean gauzak hobetzearren?

Alderdi txar bezala (beti eta sail guztietan gertatzen dena da eta Natur Zientziatan gehienbat) arlo batzuetarako oinarri baten beharra izatea. Eta klasean maila desberdinak egonik askotan gerta daiteke pertsona batzurentzako oso gauza sinpleak ematen dituztelako aspergarria gertatzea. Beste batzurentzako berriz, Kristoren konplikazioa izan dezake ezer ulertzen ez duelako. Beraz gaia interesgarria izatea, jende guztiari interesatzea eta guztiontzako maila egokian ematea oso zaila da. Nik ez dakit alderdi txarra den ala ez, baina problema hor dago eta soluziorik ez dagoela uste dut.
Bi puntu dira. Alde batetik maila (ia guztientzako maila) egokia bilatzea eta bestetik gaia interesgarria izatea. Gero zera ere gertatzen da: irakasleen falta egotea. Espezialisten falta dago. Euskalduna izan behar duenez, ez dago aukera handirik.

• Bestalde hori alderdi ona ere izan daiteke. Horrela talde-lana egiten dugu. Nahiz eta espezialistak ez izan, guztien artean aztertzen dugu gaia. Denon artean egiten dugu lana eta denon artean ikasten dugu.
  

  NEKAZARITZA
  

  Koldo

  Osoro

Elhuyar.- Zu gaur Nekazaritza-sailaren barruan, "Belarraren erabilera, errekurtso naturala" izeneko hitzaldian zertaz aritu zara?

Koldo Osoro.- Lehenbizi sarrera bat egin dugu, zer diferentzia dagoen, Hego Euskal Herrian lurra nola erabiltzen den erakutsiz. Abelazkuntza oso aurreratua dagoen tokietako erabiltzeko erekin konparatu dugu. Hor garbi utzi nahi izan dut beste estatu horietan edo aberri horietan gehienez ere ehuneko hogei suposatzen duela basoak. Beste ehuneko laurogeia laborantzan edo belardietan erabiltzen dira. Hemen alderantziz; Gipuzkoan batipat, Bizkaian ehuneko hirurogeitasei dira baso dauden lurrak eta horietatik ehuneko laurogeitalau dira pinuz daudenak. Eta hori garbi utzi nahi nuen. Bestetik, hektareako zenbat kilo mantentzen diren aipatu dugu. Oso kilo gutxi mantentzen dira, eta belardiak ontzearekin eta sasiz dauden belardiak eta abar ontzearekin, asko haz genezake gure abere-kopurua.

E.- Euskal Herrian lurra ez dago ondo erabilia beraz, eta belardiak ez dira behar bezala erabiltzen ganadua hazteko.

K.O.- Dudarik gabe. Ez dira erabiltzen eta gainera tristeena ez da ez erabiltzea. Aukera handia dugu erabiltzeko. Badugu horiek erabiliaz edozein konpetentzia egiteko bidea. Beste aberri batzuri, hor iparraldean daudenei, begiratuz, gure negua motzagoa dela ikusi behar dugu eta neguko elikadura da produkzio-kostutan gehien supostzen duena. Eta garbi ikusten dugunez hemengo baserritarrak belar horiek erabili beharrean asko kanpoko janariei; batik bat pentsuari, heltzen dio. Pentsu hauek egiteko erabiltzen diren lehengaiak, kanpotik etortzen dira eta horiek garesti dira Euskal Herriak ordaintzeko; bertan konpontzeko posibilitatea izanda gainera, zer esanik ez.

E.- Azken finean Euskal Herrian abeltzantzak badu etorkizuna, lurra ondo erabiliz gero, ez?

K.O.- Bai, dudarik gabe, etorkizuna eta posibilitate handiak ditu, lurra ondo erabili izanez gero.

INFORMATIKA

Iñaki Goirizelaia

Elhuyar.- Gaur Informatika-sailaren barnean ordenadore bidezko ikusmenari buruz aritu zara. Zertan oinarritu duzu gaurko hitzaldia?

Iñaki Goirizelaia.- Honelako aurkezpen batetan beti egin behar dena nere ustez, oinarrizko kontzeptuak azaltzea eta gero adibideak ematea da. Analisi edo azterketa sakona egiten hasten bazara, jendea aspertu egiten da. Beraz egin dudana hori izan da: kontzeptu oinarrizkoak azaldu eta gero ba adibideak ipintzea.

E.- Zein egoeratan dago ordenadore bidezko ikusmena?

I.G.- Nahiko aurreratua. Hemendik gutxira, ia prozesu automatiko guztietan edukiko dugu robota eta bere ikusmen-sistema. Eta ez prozesu industrialetan bakarrik; beste arlo guztietan ere bai. Medikuntzan edo Astronomian, imajina aereoak prozesatzeko erabiliko da. Argi ikusten da gainera ameriketarrek egin dituzten garapen guztietan.

E.- Eta zein arlo nagusitan erabiltzen da ordenadore bidezko ikusmen hori?

I.G.- Batez ere prozesu industrialetan, baina badirudi ikerketa aurrera doala beste eremu batzuetan ere. Misilek eta adibidez, horrelako sistema erabiliko dutela esaten da. Militarren interesa handia da, zeren posible bait da leku batean karro blindatuak dauden ala ez jakitea, edo armadaren bat dagoen ala ez edo portuan untziak dauden ala ez edo aireportuan hegazkinik dagoen ala ez jakitea. Militarren interesa ikagarria da eta denok dakigunez, tartean militarren interesak daudenean gauzak aurrera ateratzen dira.

E.- Geurera itzulita, Euskal Herrira etorrita, robotika-mailan egin da zenbait saio Ikerlanen eta beste zenbait tokitan, roboten ikusmenari buruz. Ezer egiten ari al dira Euskal Herrian une honetan?

I.G.- Ba, bai, egiten ari dira. Ikerlan, bai Labein eta bai Tekniker Euskal Gobernuaren pean daude eta ikerketak egiten ari dira ikusmenari buruz, baina batzutan ez doaz behar den lekutik. Hori da nere eritzia. Hala eta guztiz ere, Ikerlanen egindako lana batez ere eta momentu honetan kanpoko gauzak hartzea eta haien garapenetan erabiltzea izan da. Berdin uste dut gertatu dela Teknikerren. Orain badago gauza horiek hemen desarrollatzeko asmoa; ez kanpoko gauzak hartzea eta erabiltzea, baizik eta hemen desarrollatzea. Nere ustez hori da bidea; horrelako zentruetan batez ere.

E.- Zu Labein Laborategietan zentru pribatu batean alegia, ari zara ikerketan. Unibertsitateko ikerlarien artean bada Labein bezalako zentruak instituzioen aldetik positiboki diskrimitatua daudenaren ustea. Unibertsitateko departamentuen aurrean, zer eritzi duzu honi buruz?

I.G.- Arrazoi eduki dezaketela uste dut, baina beste ikuspuntu batetik ikusi behar dugu hori. Zein da zentru horien funtzioa? Zentru horien funtzioa Euskal Herriko industriak ahal bada aurreratzea eta teknologia berria sartzea da. Eta hori unibertsitatetik momentu honetan egitea nahikoa zaila da, zeren egiten den ikerketa (egia da, egiten da ikerketa) ez bait da batere aplikatua. Ikerketa hutsa dela esan dezakegu; ez da ikerketa aplikatua eta beste zentru hauetan (Labeinen, Ikerlanen edo Teknikerren) ikerketa aplikatua egiten da.

Beren funtzioa haiek daukaten teknologia industriara eramatea da. Alde horretatik, Gobernuaren indarra ikusita igual apur bat indar gehiago eman behar lieke zentru hauei eta oraingoz unibertsitatea apur bat beztertuta eduki. Dena den hori ez da kanpoan, beste lekuetan, egiten dena (iparrameriketan adibidez). Baina gure unibertsitatearen egoera ikusiz gero, ulertu ahal izateko moduan gaudela uste dut.

E.- Zuk aipatu duzun ikerketa basiko praktiko hori ez al da ikerketa teorikoaren osagarri? Edo alderantziz, ikerketa teorikoa ez al daiteke izan ikerketa horren osagarri?

I.G.- Guztiz ados nago horretaz, eta etorri nintzenean (ni iparrameriketan egon naiz) horrelako planteamendua egin nahi nuen. Ikerketa teorikoa egitea eta gero hortik datozen ondorioak industrian erabili, eta ezin izan nuen. Esan duzunarekin ados nago, guztiz ados, eta nik uste dut unibertsitatean egin behar dela ikerketa eta baita horrelako zentruetan ere. Zentru hauen eta unibertsitatearen arteko harremanak onak izan behar dute. Nik zera esango nuke: agian zentru horiek unibertsitatean egon beharko luketela, baina hemen, Euskal Herrian bizi gara eta unibertsitatearen egoera nahiko pobrea da.

E.- Besterik ez Iñaki.

GEOLOGIA

Iñaki

Antigüedad

Elhuyar.- Gaur UEU-ko ekitaldiaren barnean zure tesi doktoralaren agerpena egin duzu. Laburbilduko al diguzu zertaz diharduen zure tesi doktoralak?

Iñaki Antigüedad.- Tesiaren izena, apur bat luzea izan da: "Nerbioi/Ibaizabal arroaren azterketa hidrogeologikoa: sistema akuifero karstikoen ikerketari ekarpena". Nolabait izenean agertzen denak edo hor dagoen banaketak argi adierazten du gero tesiaren mamian bertan ere aurki daitekeen banaketa hori. Hain zuzen maila bitan egin dut nik ikerketa; batetik Ibaizabaleko ikerketa hidrogeologikoa egin dut. Horretarako, ba bueno, lurralde konkretu bat (Bizkaia eta Arbako Lurraldea) hartu dut.

Nerbioi eta Ibaizabal ibaiek osatzen duten arroa juxtu bi ibai horiek batzen diren tokiraino hartu dut. Arroa ia ia 1000 km2-koa edo dela uste dut; 950 km2-koa konkretuki. Lana zerotik hasi dugu, zeren orain arte behintzat ez bait zegoen inolako ikerketa hidrogeologikorik. Ikerketa, arro guztian ibiliz, ikusiz eta datuak jasoz egin dut. Horrela horko litologia edo horko formazio geologiko guztietan azaltzen diren uren karakterizazio hidrokimikoa lortu da eta formazio guztiek hidrogeologiaren aldetik interesik ez dutenez formaziorik permeable edo iragazkorrenak dira baliagarrienak.

Beraz, mugatu egin ditugu alde iragazkor horiek zeintzuk diren. Material iragazkorrenak eta hiru unitate handi bereiztu ditugu. Hirutatik bi unitatetan, material karbonatodunak daude (kararrizko formaziotan hain zuzen, Itxinakoa eta Aramotz-Anboto). Gero hirugarren unitatea, oso interes handikoa da, lurpeko uren edo hidrogeologiaren aldetik begiratuta. Oiz mendialdea da unitate hori. Oiz mendialdeko materialak, ez dira kararriak; harearriak dira, baina oso interesgarriak. Arroaren beste material guztiek, izan dezakete garrantzi konkretua ur-problema konkretu bati erantzun konkretua ematerakoan.

Bai, baina hidrogeologiaz ari garenean, emari handiaz eta ur-kantitate edo bolumen handiaz ari gara, eta material horiek ez dute handirik.
Beraz batetik zerotik hasi eta karakterizazio hidrokimiko orokorra eginda eta bestetik interes hidrogeologikorik handieneko alderdiak mugatu eta alderdi horietan sare hidrometrikoa jarri da. Emariak edo kaudalak kontrolatzeko, zenbait neurgailu jarri dira hor. Iturburu batzuetan, eta erreketan zehaztu ere egin dira (kuantifikatu) errekurtsoak; zenbat ur sartzen den, zenbat ateratzen den, nondik, etab. Beraz ikerketa hidrogeologiko arrunta izan da alde horretatik. Gero tesian beste bigarren ikerketa-maila bat ere badago.

Hor ikerketa hidrogeologikoa baino gehiago matematikoa edo egin da. Kontua zera da: jarritako neurgailu horiek eman duten informazioa, azken batez emariaren kontrol etengabekoa izan da. Hiru urte t'erdiz egon gara etengabe datuak kontrolatzen. Oraindik ere jarriatzen dute, baina tesirako hiru urte t'erdiko epea hartu dugu. Hortik beraz, datu pilo bat ateratzen da.

Bestetik bostehunen bat analisi kimiko ere egin ditut eta bakoitzean igoal 20, 25, 30 determinazio-elementurena. Guzti hori ere, datu-kopuru handia da eta datu horiek berez barruan gordetzen duten informazio hori atera ahal izateko, beste ikerketa bat egin da. Zer metodologia, zer bide matematiko erabili daitezke informazio horretaz baliatzeko? Eta hori izan da bigarren ikerketa-maila. Hor matematika aldetik analisi-mota bi aplikatu dira batez ere; oso inportanteak.

E.- Beste maila batera etorrita eta tesia alde batera utzita; Euskal Herrian geologoak ez dira oso ezagunak. Biologo, kimikari eta fisikariez pixka bat entzuten da, gutxitan bada ere. Geologoez ordea ezer gutxi entzuten da Euskal Herrian. Zein da Euskal Herrian egiten diren Geologi lanen egoera gaur egun?

I.A.- Geologia, egia da, irakaskuntza unibertsitarioan anaia txikia edo txikienetarikoa izan da. Oso geologo gutxi egon da eta egon diren gutxi hauek kanpora atera ez direlako. Oso gutxitan ikusi da Geologiaren helburu praktikoa. Baina Zientzi Fakultatea bada eta horretan dauden betiko bost atal horiek konparatuta, zenbat jende ateratzen da lizentziatu urtero eta zenbat hasten da (irakaskuntza aparte utzita) bere espezialitatean lanean? Azken hiru urte hauetan handik atera eta beren espezialitatean lanean gehien topatu dutenak geologoak izan dira.

Eta kontua zera da: gaur egun (eta ez Euskal Herrian bakarrik; mundu-mailan baizik), Geologiak aurrerapen itzela egin du eta azken batez errekurtsoen problematika azaltzen da: erregaiak... petrolioa, gasa edo beste era guztietako mineralak. Gaur egun ura bera ere mineral kontsideratzen da, nahiz eta solidoa ez izan. Gaur egun diru asko ari dira inbertitzen naturak eskaintzen dituen errekurtso horiek ahalik eta modu egokienean ezagutzearren, eta horretarako geologoak behar dira, ez?

Euskal Herrian badira geologi enpresa pribatuak, eta estatu-mailan nik esango nuke... beno meagintzan ere bai eta nik uste dut apostu handia egin duela Administrazioak; Energiarako Euskal Erakundea sortu denetik batez ere. Hor geologoak sartu dira. Beraz egia da ez garela ezagunak. Harriak oso abstratuak dira, baina harriek gordetzen dituzten aberastasunak, horiek oso inportanteak dira. Azken batez sistema ekonomiko guztiak eta nazio guztietan (batez ere nazio garatuetan) aurrerabide horiek beti daude lurrari kendutako errekurtsoetan oinarrituta. Beraz edozein plangintza ekonomikotarako oinarria beti errekurtso naturala da. Eta horretan geologoak, bakoitzak bere espezialitatean, badauka zer esanik.