}

Estudo da cerámica arqueolóxica do País Vasco

2006/07/01 Kortabitarte Egiguren, Irati - Elhuyar Zientzia Iturria: Elhuyar aldizkaria

A cerámica, que perdurou até a actualidade, permite estudar antigas civilizacións. Normalmente é obra de arqueólogos, baseándose na aparencia das formas e as masas. Este labor está a ser complementada polos geólogos do Departamento de Mineralogía e Petrología da UPV/EHU, utilizando as técnicas habituais en Xeoloxía.
Estudo da cerámica arqueolóxica do País Vasco
01/07/2006 | Kortabitarte Egiguren, Irati | Elhuyar Zientzia Komunikazioa

(Foto: UPV)
Investigadores da UPV desde o Neolítico. A cerámica vasca foi estudada até o século XX. De feito, tratouse de atopar una solución ás dúbidas dos arqueólogos mediante diversas técnicas físico-químicas. O estudo da cerámica arqueolóxica ten dous obxectivos principais: por unha banda, obter información sobre a tecnoloxía e, por outro, extraer datos sobre a orixe das materias primas utilizadas na fabricación de cerámicas.

Con todo, previamente, estas cerámicas son clasificadas polos arqueólogos en varios grupos, dependendo de factores como a forma, a función, a decoración da cerámica e o que ven analizando as pezas coa lupa. Paira corroborar estes grupos e definir as características distintivas de cada grupo, as cerámicas son posteriormente postas a disposición dos geólogos.

Técnicas básicas

Os geólogos realizan en primeiro lugar un estudo petrográfico das pezas recibidas mediante un microscopio petrográfico. En comparación co convencional, este microscopio utiliza luz polarizada e a zona onde se sitúa a mostra é giratoria. Estudan no microscopio una fina lámina de cerámicas e, baseándose nas características da textura e na composición mineralógica da arxila e os reforzos, realizan una clasificación. En xeral é máis precisa que a clasificación realizada polos arqueólogos.

Tras o estudo petrográfico, realizan un estudo mineralógico coa difracción de raios X. Na maioría dos casos, desde o punto de vista mineralógico, a difracción de raios X non achega nada especial ao observado na petrografía. A excepción é que estas cerámicas sufriron una combustión a moi alta temperatura. De feito, una vez superados certos límites de temperatura, algúns minerais presentes nesta arxila poden ser destruídos e outros transformados. Estes cambios prodúcense a determinadas temperaturas. Así, entre outras cousas,

a difracción de raios X utilízase paira comprobar a presenza ou non destes minerais indicadores de temperatura.

Por outra banda, se a mesma temperatura de combustión repítese en todas as cerámicas, significa que a tecnoloxía de combustión estaba bastante desenvolvida e controlada naquela época. É un dato moi interesante desde o punto de vista tecnolóxico.

Por exemplo, segundo os resultados obtidos até o momento, comprobouse que os romanos queimaban a cerámica máis de 1.100 graos se o desexaban. De feito, tiñan fornos moi precisos e ademais controlaban moi ben as condicións de combustión.

Imaxe dunha cerámica da Idade do Bronce vista con microscopio petrográfico.
UPV/EHU

Ademais dos romanos, os seres humanos neolíticos xa sabían que material había que mesturar coa arxila paira modificar as propiedades físico-químicas dos materiais orixinais. Por exemplo, nunha das cerámicas máis antigas do xacemento de Mendandia (Saseta, Treviño), observouse que engadían un ou outro complemento á arxila en función do uso de cada cerámica.

Os investigadores interpretan o tratamento da arxila e a súa finalidade. Por exemplo, os reforzos engádense paira dar consistencia á cerámica; se se queren facer cerámicas de cociña, por exemplo, engádense carbonatos á arxila.

Por último, realízase unha análise química das pezas paira confirmar a clasificación inicial ou realizar novos grupos. Así mesmo, esta última técnica permite coñecer a orixe aproximada da arxila que se utilizou paira a realización destas pezas, é dicir, se a arxila é próxima ou máis afastada ao xacemento, etc. Paira iso é imprescindible coñecer ben o medio xeolóxico no que se atopa o xacemento. O coñecemento do material xeolóxico da fonte desta arxila facilita moito o traballo.

Con todo, non se trata de atopar a orixe exacta da arxila, senón de reducila a un medio concreto. En dous dos grupos que investigan detectáronse posibles cerámicas de Aquitania e Bidasoa. Tamén se atoparon minerais específicos do lugar, como as ofitas, que son moi habituais na cerámica da Idade do Hierro na comarca de Pamplona.

En definitiva, os investigadores da UPV-EHU recollen una serie de datos interesantes sobre as antigas cerámicas que apenas se poden ver a través da lupa.

Resumo do proxecto
Estudo da orixe das arxilas e da tecnoloxía da cerámica arqueolóxica.
Director
Luís Angel Ortega.
Equipo de traballo
Ou.T. Ortega, M.C. Zuluaga e A. Alonso.
Departamento
Mineralogía e Petrología.
Facultade
Facultade de Ciencia e Tecnoloxía.
Financiamento
Fundación Barandiaran, UPV e Eusko Ikaskuntza, entre outros.
María Cruz Zuluaga e Luís Angel Ortega.
(Foto: I. Kortabitarte)
Kortabitarte Egiguren, Irati
Servizos
222
2006
Outros
034
Universidades; Xeoloxía; Humanidades
Difusión do coñecemento
Biblioteca