Valores xeolóxicos de Abbadia

1993/08/01 Estonba Mintxero, Mikel | Bost, J. Iturria: Elhuyar aldizkaria

• Biografiak

Si a investigación biográfica do señor Abbadia atrae a astrónomos, filólogos e científicos doutras disciplinas, non se pode desprezar o que a contorna que escolleu paira construír o seu castelo xera en biólogos e geólogos. Por iso, esta investigación non podía concluírse sen analizar as riquezas que nos ofrece esta contorna.

Xeoloxía

Os turistas que se achegan por primeira vez á praia de Hendaia observan pronto as dúas rocas que se atopan ao final da praia e rodeadas de auga. Con todo, estas dúas rocas, coñecidas en eúscaro como Dunbarriak, non son máis que os indicadores máis espectaculares dunha extensa contorna de gran importancia xeolóxica que os axentes erosivos puxeron de manifesto. Desde Hendaia até case San Juan de Luz é así o mar, e outros axentes erosivos puxeron de manifesto o valioso cantil mariño paira entender a historia xeolóxica da nosa comarca, no que quizais o máis sorprendente é a estrutura de estratos que presentan as pedras (coma se fosen follas dun libro). Estes estratos teñen especial interese en lugares concretos nos que aparece a estrutura pétrea “Flysch”, caracterizada pola alternancia material duro//material brando.

Paira buscar a razón destes fenómenos debemos remontarnos ao tempo e volver ao Cretácico Superior que se prolongou desde fai 100 millóns de anos até os 65 millóns de anos. Naquela época, a actual serra dos Pireneos era a conca oceánica que separaba a península Ibérica da placa de Eurasia. Como ocorre na actualidade, os materiais erosionados polos ríos da época acumulábanse na plataforma mariña e no noiro. Ao transportarse os sedimentos a velocidades cada vez menores, as partículas máis pesadas (calcarias e areniscas) acumúlanse primeiro, sendo as máis lixeiras (margas e arxilas) as últimas.

Esta sedimentación alterna proporciona ao Flysch esta forma de capas. O transporte de sedimentos a gran distancia a través dos canóns mariños débese ás correntes de alta velocidade xeradas baixo a auga, as correntes de turbidez. En Abbadia é bastante abundante a presenza de grandes e redondeadas pedras chamadas olistolitos, asociadas a este fenómeno.

Tras unha corrente de turbidez, esta estructuración interna que obteñen os sedimentos coñécese como secuencia Bouma, geóloga que se encargou de estudar estas estruturas. Con todo, os que percorreron os cantiis de Abbadia danse conta de que estes non mostran a estrutura do Flysch en toda a súa extensión, xa que nalgúns lugares están formados por rocas detríticas chamadas brechas. Analizando a situación destas brechas, chegouse á conclusión de que a súa orixe é a aresta norte da conca oceánica, demostrando que as rocas erosionadas nesta beira sufriron un transporte curto.

A todos estes fenómenos hai que engadir a caída do fondo mariño, chamado afundimento xeolóxico, se se quere entender como poden producirse estes grandes depósitos de sedimentos. Xunto a estes sedimentos caían os corpos de moitos animais da época, cuxas partes duras, xunto con restos do movemento dos moluscos sen anélidos nin cunchas, quedaban fosilizadas unha vez cubertas as seguintes capas sedimentarias.

Estes fósiles son moi valiosos tanto paira probar a teoría mencionada, como paira coñecer o tipo de vida que existía entón no planeta e paira realizar dataciones cronolóxicas. A abbadia é rica nestes fósiles, e non é difícil atopar fósiles de Ammonite (moluscos cefalópodos), Globatruncula (foraminífero microscópico utilizado paira datar), ou doutros animais en rutas de bajamar.

En canto á cor rosada que presentan as pedras na parte superior do cantil de Abbadia, concretamente os sedimentos do final da segunda época e comezos da terceira, hai que aclarar que existe un alto grao de oxidación dos sedimentos.

Pero por que estas pedras están tan oxidadas? A resposta que os geólogos buscaron a esta pregunta é que, tanto pola distribución das placas tectónicas como polos cambios na inclinación axial da Terra, o clima desta rexión era similar ao do actual trópico.

Ao entrar na terceira idade, que se prolongou desde fai 65 millóns de anos até os 2 millóns de anos, o levantamento dos Pireneos iniciado no Cretácico Oriental chegou ao Oeste, e esta zona quedou tamén por encima do nivel do mar. O motivo da subida dos Pireneos débese buscar no movemento da placa Ibérica. Tendo en conta a teoría da tectónica de placas, na época triásica a península Ibérica estaba unida desde a actual Bretaña á placa de Eurasia e desde o sur á placa africana.

No Jurásico, desprazando a placa africana cara ao leste, trasladou a placa ibérica cara ao sur, afastada da actual Bretaña. Este proceso perdurou até o Cretácico Superior, cando se produciu o fenómeno contrario. Nese momento a placa africana empuxou ao Ibérico contra o de Eurasia, o que provocou o levantamento dos Pireneos. En consecuencia, o mar converteuse na cordilleira pirenaica, deixando aos axentes erosivos as pedras que até entón estiveran mergulladas.

Debido a este levantamento, as capas de sedimentos romperon coa aparición de fallas. Estas fallas son facilmente reconocibles xa que os lugares nos que aparecen:

• Por unha banda, a aliñación dos estratos aparece rota, onde frecuentemente aparecen estratos delgados de calcita (carbonato cálcico cristalizado debido ao aumento da temperatura de fricción).
• Doutra banda, si por culpa destas fallas caéronse os compartimentos, aparecen rexións tectonizadas que presentan una estructuración de estratos descomposta e grandes cantidades de calcita. Estas rexións, debido aos cambios que sufriu a roca por efecto da fricción, convértense en máis agresivas paira os axentes erosivos, aparecendo rocas como as Dunbarrias.

Una vez levantados os Pireneos, nesta rexión os fenómenos xeolóxicos deron un xiro de l80 graos, pasando de ser un lugar de sedimentación a ser un lugar erosivo, e estes montes recentemente creados comezaron a recibir a influencia dos axentes erosivos.

Uno dos factores máis destacables destes é o cambio producido polas glaciaciones na liña de costa. Durante as glaciaciones as inxentes cantidades de auga quedaron conxeladas durante os glaciares. Como consecuencia, o nivel do mar retrocedeu. En tempos interglaciares, con todo, o xeo se derretió, aumentando o nivel do mar. En tempos glaciares calculouse que a nosa costa se situaba 13 quilómetros máis adiante, xa que o nivel da auga situábase entre 100 e 120 metros por baixo do actual.

Testemuña fiable destes cambios no nivel do mar, son os torrentes denominados “quetas” que provocaron tantos naufraxios fronte a Abbadia, indicadores da erosión costeira ocorrida durante os períodos glaciares.

As glaciaciones sempre atraeron aos científicos, polo que se crearon numerosas hipóteses paira resolver o fenómeno. Recoñécese que na actualidade son consecuencia de diferentes factores. Cabe destacar:

• Efectos naturais do resto de planetas.
• Cambios na actividade solar.
• Modificacións da órbita terrestre.
• Cambios en distánciaa Terra-Sol.
• Precisión dos equinoccios.
• Cambios na inclinación do eixo terrestre.
• Cambios na excentricidade da elíptica.
• Actividade volcánica.
• Cambios de posición respecto dos polos continentais debido ao movemento das placas tectónicas.

O seguinte esquema pode axudar a comprender o fenómeno das glaciaciones:

Modificación de parámetros astronómicos ØDovariación da
temperatura da
enerxía solar e baixa
atmosfera debida a glaciaciones ØModificaciones Climáticas ou
interglaciares

Nos últimos 2 millóns de anos producíronse cinco glaciaciones e glaciaciones. Desde o máis antigo, os nomes que se deron ás glaciaciones son: Donau, Günz, Mindel, Riss e Würm.

Actualmente estamos no período postglacial de Würm. E aínda que o nivel do mar actual é máis alto, os axentes erosivos seguen atacando a liña de costa. As consecuencias máis violentas son as ondas.

Debido a eles ábrense grandes ocos na base dos cantiis. A isto súmase o desgaste químico que produce a choiva na calcaria na parte superior dos cantiis, polo que os cantiis caen. Ademais, como consecuencia da caída dos cantiis, os anacos de roca que quedan na base do mesmo aumentan este fenómeno, xa que as ondas arroxan estas pedras contra a roca.

Como mostra deste retroceso aparece na base do cantil o curro coñecido como plataforma de abrasión, que normalmente só queda visible nas bajamares.

Paira finalizar este pequeno estudo xeolóxico de Abbadia, referímonos a un tipo especial de erosión provocada por diferentes seres vivos que habitan nesta plataforma de abrasión. É dicir, algúns lamelibrankios perforadores (Lithodoma sp.) Una vez que os buracos abertos nestes estratos calizos quedaron baleiros, os restos e pedras pequenas traídas polas ondas amplíanos, dando paso a pedras maiores. Todo este proceso dá lugar a grandes buracos que ofrecen as condicións necesarias para que outros seres vivos intermareales poidan vivir.

Aos que despois de ler o artigo animádesvos a achegarvos a Abbadia, despois de gozar da beleza da contorna, recomendámosvos dedicar un pouco de tempo á rica xeoloxía destes cantiis, pedras que demostran ao home que non é máis que o último “parafuso” dun mecanismo xigante que queda fóra da súa escala de tempo. Quizá o cambio radical que está a provocar a nosa ambición desmedida na terra, pensar que de aquí a millóns de anos converteranse en estratos rochosos de varios centímetros, ademais de contribuír a frear nosa orgullo, lévenos a reflexionar sobre a nosa actitude cara á natureza.