Ekologia, biologiaren magalean hazi eta osatu den zientzia

Garai baten amaiera beti izaten da atzera begiratu eta errepasoa egiteko memento egokia. Jakina da XX. mendea zientziaren mendea izan dela, baina, hala ere, interesgarria da arlo batzuek, ekologiak kasu, izan duten bilakaera aztertzea. Gaur egun, konbentzionalki, natura, ingurugiroa eta konserbazioa bezalako terminoen sinonimo gisa, edo pertsona batek ingurugiroarekiko duen begirunea aipatzeko erabiltzen da ekologia hitza. Gainera, gehienok ekologiari buruzko ezer gutxi irakurri eta ikasi dugunez, ekologiaren esanahi zientifikoa ez dugu ezagutzen, eta hortik, erabilera okerra. Gaurkoan, hutsune hori betetzeko, ekologiaren historian garrantzitsuak diren ikerlarien lanak jarraituz, zientzia horren historia ezagutuko dugu.

Ekologia historia luze eta korapilotsua duen gai zientifikoa da. Bere erroak Aristoteles-en garaikoak dira, baina geroztik aldaketa asko izan ditu. Hasiera hartan, ekologia adar zientifikoaren lan nagusia animal- eta landare-espezieak ikertzea zen. Aristoteles-ek ez zion garrantzi handirik ematen bizidunen arteko, eta bizidunen eta inguruaren arteko loturei. Animalien sailkapenari buruzkoak izan ziren bere ikerketa eta idatziak. XVII. mendean, naturarekiko ezagutza areagotzen zihoan heinean, zoologia, botanika eta mineralogia hiru adarrekin natur zientziak saila sortu zen. Naturalisten lana bidaia luzeak antolatuz, espezieak bildu, izendatu eta sailkatzea izan zen.

XVIII. mendearen amaieran espezieak sailkatzeaz gain animali espezieak mundu-mapan kokatzen hasi ziren. Horrela, animalien eta landareen ibilbide eta historia ezagutuz ohartu ziren lege zaharrak ziona ez bezala, inguruneberdineko bi lekutan espezie desberdinak sor daitezkeela.

Ekologiaren sorrera

IXX. mendearen hasieran, kimikariak eta fisiologoak organismoen arteko eta organismoen eta inguruaren arteko trukeak aztertzen hasi ziren. Alexander von Humboldt germaniarra, Hego Ameriketara egin zuen bidaian ohartu zen, ingurugiroaren ezaugarriek landareen fisionomian eragin zuzena zutela. Dena dela, bizidunen arteko harremanen ikerketan iraultza ekarri zuen ikerlaria Charles Darwin izan zen. 1859an argitaratu zuen teoriaren arabera, landareak eta animaliak ez dira sekula ingurugiroak sortzen dituen baldintzetara erabat egokitzen. Azken finean, animalia- eta landare-formak leku eta denbora jakin batean hobekien egokitu diren formak baizik ez dira. Kondizio berrietara egokitzen diren landare eta animaliek soilik irauten dutela eta besteak desagertu egiten direla ere ikusi zuen. "Espezien jatorria " liburuan gaur egun ezagutzen dugun eboluzioaren teoria idatzi zuen. XIX. mendean ezagutzak areagotzen joan ziren eta klimatologia, ozeanografia eta geografia diziplina berriak sortu ziren.

Haeckel biologo alemaniarrak erabili zuen lehen aldiz "oekologia" hitza, 1866an. Darwinen teoria sakonduz, izakien eboluzioa ingurunearekiko duten lotura handiagatik gertatu dela idatzi zuen. Ideia horrek izan zuen jarraitzailerik. Besteak beste, Oscar Drude eta Eugenius Warming europear naturalistek landareen geografia ikertu zuten eta, berriz ere, izakien eta ingurunearen arteko lotura azpimarratu zuten. Ikerketa horien ondorioz bilakatu zen ekologia zientzia autonomo.

Ekologiaren urrezko urteak

XX. mendearen bigarren erdian, beste arlo zientifiko batzuetan gertatu diren aldaketei esker eta gizarteak biosferan duen eragin handiagatik, ekologiaren garapena zabaldu eta bizkortu egin da.

Charles Elton ikerlariak 1927an idatzi zuen "Animal Ecology" liburuan animalien ekologiaren gako nagusiak markatu zituen eta ikerketetan komunitatearen egitura baldintzatzen zuten faktoreei aparteko garrantzia eman zien.

1930ean agertu ziren lehen ekologista kritikoak. 1935ean "Ecology" aldizkaria sortu zen eta, horrekin batera, ekologistak terminologia zaintzen hasi ziren. Adibidez, Tansley ikerlariak komunitate baten egituraren dinamika naturala azaltzeko ekosistema hitza erabili zuen lehen aldiz eta ekologista guztiei ekologiako termino guztiak zuzen erabiltzeko deia egin zien.

Urrezko urteak, Lindeman ikerlari estatubatuar gaztearen lanekin amaitu ziren. 1942an Clements, Elton, Tansley eta Hutchison-en lanak batu zituen, eta, horrela, ordurarte sakabanaturik zeuden ideien arteko lotura finkatu zuen. Bestalde, materiaren ziklo jarraituaz jabeturik, ekosistemaren baitan energia-ekoizleak (energia Eguzkitik hartzen dutenak), kontsumitzaileak eta deskonposatzaileak daudela jabetu zen eta materiaren-zikloa osatu zuen.

Gaur egungo ekologia

Gaur egungo ekologiaren oinarriak bi mundu-gerren artean finkatu ziren eta 1940ko hamarkadaren ostean, naturaren azterketa zientifkoa izatetik ekosistemen ekologia izatera pasa zen. 1972an, Lynn Margulis biologoak eta James Lavelock kimikariak Lurra izaki biziduna dela dioen Gaia teoria sortu zuten. Teoria horren arabera, Lurrak autoregulazio-prozesu baten bidez biziari euts diezaiokeen klima global egokia atxikitzen du.

Ekologiaren gaur egungo ikuspegi eta lan nagusia gizarteak ekosistemetan duen eragina aztertzea da. Horregatik, zientzi esparru hutsetik atera eta eragin sozial eta politiko handia izatera iritsi da ekologia. XX. mendearen bigarren erditik aurrera, gizakiak ingurugiroan eragindako aldaketez kezkaturik sortutako hainbat mugimendu sozialen (mugimendu ekologista edo ekologismoaren) oinarri teoriko eta praktikoa da ekologia.

Gara-ko Natura gehigarrian argitaratua.